Iqtisodiy tahlil
Xo‘jalik
faoliyatining
to‘liq
(glabal) tahlili
Xo‘jalik faoliyati
alohida
tarkibiy
qismining (lokal) tahlili
Xo‘jalik
faoliyatini
alohida
mavzusi
bo‘yicha
(tematik) tahlili
Ushbu tahlilda
xo‘jalik
yurituvchi
subektning faoliyati
hamma
tarkibiy
tuzulmalari
bilan
birga
makon
va
Xo‘jalik
faoliyatini
to‘liq
o‘rganish
va
tahlil
qilish uchun hamisha
zaruriyat
bo‘lavermaydi.
Xo‘jalik
faoliyati
birqancha
bo‘lim-lardan, alohida
iqtisodiy jarayonlardan
iborat. Ularning har
biri tahlilda alohida
JOURNAL OF MARKETING, BUSINESS AND MANAGEMENT(JMBM)/SJIF FACTOR: 5.57
www.jmbm.uz VOLUME 2, ISSUE 2 (May) ISSN: 2181-3000
Page 44
zamon
nuqtai
nazaridan
batafsil
o‘rganiladi. Hamda
shu
obekt
haqida
to‘liq
va
yaxlit
xulosaga kelinadi.
Masalan,
marketing
xiz-matchilari faqat o‘z
xizmatlariga
tegishli
qismini tahlil qiladi.
Yoki
xo‘jalik
yurituvchi subektning
birqancha bo‘linmalari
bo‘lishi mumkin. U
holda faqat
mavzularni
tashkil
qiladi.
Shu
alohida
mavzularni
o‘rganishga
bag‘ishlangan
tahlil
tematik
tahlil
deb
aytiladi.
bitta bo‘linmasini
o‘rganish
zaruriyati
to‘g‘iladi
va
x.k.
Shunday
sharoitlarda
xo‘jalik faoliyati-ning
lokal
tahlili
amalga
oshiriladi.
2-chizma. Iqtisodiy tahlilning mazmunini qamrab olish bo‘yicha tasnifi
Joriy tahlilning qo‘layligi shundaki, u ma’lum bir davr o‘tgach barcha natijalar
jamlangan, xo‘jalik faoliyati natijalari to‘g‘risidagi ma’lumotlar qonuniylashgan
bo‘ladi. Ammo shu bilan birgalikda aniqlangan kamchiliklar o‘tgan davrga tegishli
bo‘ladi. uni bartaraf qilish uchun vaqt o‘tgan bo‘ladi. Lekin shu kamchiliklarga
endilikda yo‘l qo‘ymaslik uchun tegishli chora tadbirlar qo‘llaniladi.
Makroiqtisodiy tahlilda makro darajadagi ko‘rsatkichlarning holati bilan birga
ularning o‘zgarishiga ta’sir qiluvchi omillar ham o‘rganiladi. Bu faqat makroiqtisodiy
tahlilning vazifasi, maqsadi va ob’ektiga kiradi. shu tufayli makroiqtisodiy tahlilning
metodologik va nazariy asosi yaratilishi lozim.
Xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar faoliyati odatda batafsil tahlil qilinadi. Ammo
ba’zi hollarda uni batafsil o‘rganishga hojat bo‘lmasligi mumkin. Bunday hollarda
xo‘jalik faoliyatining bir qismini tanlab tahlil qilish mumkin. Masalan, auditorlar
uchun xo‘jalik faoliyatini batafsil tahlil qilib o‘tirishiga hojat yo‘q. Ular faqat ayrim
ko‘rsatkichlari bo‘yicha auditorlik tahlilini o‘tkazsa etardi. Yoki marketing tahlilini
olish mumkin. Bunda ham xo‘jalik faoliyatini ifodalovchi barcha ko‘rsatkichlarni
tahlil qilishga xojat yo‘q. Faqat bozor faolligi bilan bog‘liq ko‘rsatkichlar tanlab
olingan holda tahlil qilinsa yetarli.
Iqtisodiy tahlilning shakllari o‘ziga xos xususiyatga ega bo‘lib, ularning har
biri ma’lum darajada mustaqil usullarga va tushunchalarga ega. Shu jihatdan uning
turlari ma’lum bir belgilari bo‘yicha tasniflansa, shakli esa o‘ziga xosligi bilan ajralib
turadi. Iqtisodiy tahlilning turlarida, asosan, tahlilda qo‘llaniladigan barcha usullardan
foydalanilsa, usullarida esa o‘ziga xos turlaridangina foydalaniladi. Yuqoridagi
jadvalda iqtisodiy tahlilning shakllari keltirilgan. Masalaning qo‘yilishi, ma’lum bir
maqsadga erishish uchun bu tahlil shakllaridan ayrim sub’ektlar alohida
foydalanishlari ham mumkin. Ushbu tahlil shakllarining o‘ziga xosligi to‘g‘risida
JOURNAL OF MARKETING, BUSINESS AND MANAGEMENT(JMBM)/SJIF FACTOR: 5.57
www.jmbm.uz VOLUME 2, ISSUE 2 (May) ISSN: 2181-3000
Page 45
ma’lum bir tushuncha berish uchun ularning ayrimlariga to‘xtalishni maqsadga
muvofiq deb topdik.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati.
1.
Xoliqulov A.N. Iqtisodiy tahlil. O‘quv qo‘llanma. Samarqand.: Fan bulog‘i
nashriyoti uyi, 2023, 212 bet
2.
Астахов В.П. «Анализ финансовой устойчивости фирмы (процедуры
связанный с банкротством)». М.; «Финансы и статистика» 1996.
3.
Войтоловский
Н.В.
Экономический
анализ:
Основы
теории.
Комплексный анализ хозяйственной деятельности организации. Учебник.-М.:
Высшее образование, 2005.
4.
Pardayev M.Q., Xoliqulov A.N., Oltaev Sh.S. Makroiqtisodiy tahlil va
prognozlashtirish. O‘quv-uslubiy qo‘llanma, Samarqand. SamISI, 2022, 84 bet.
5.
Xoliqulov A.N,Usmanova D.Q., A.O.Qarshiyev. Tarmoqlar sohasini tartibga
solish va raqobat. O‘quv qo‘llanma. Samarqand.: Fan bulog‘i nashriyoti uyi, 2022,
174 bet
6.
www.iqtisodiyot.uz
|
