Axborot tizimlarini integratsvyalashuv darajasi bo‘yicha sinflanishi

128 
axborotni tashkil etish, axborot texnologiyasi har bir daraja, har bir blok doirasida 
o‘zaro bog‘liq bo‘ladi.
4-sinf – bloklarni yagona axborot banki va yagona axborot texnologiyasi 
bilan yagona tizimga qo‘shib yuborish orqali amalga oshiriladigan axborot 
tizimlaridir.
5-sinf – intefallashgan tizimlar. Ularga turli tip va maqsadli axborot tizimlari 
birlashib, ishlab chiqarish hamda boshqaruv kompleks tarzda avtomatlashtiriladi.
Sifat darajasiga ko‘ra axborot tizimlari quyidagi sinflarga bo‘linadi:
1. 
Axborot-qidiruv tizimi (AQT). EHMda yoki undan tashqarida 
sakdanishi mumkin bo‘lgan hujjatlar, ikkinchi darajali hujjatlar (masalan, 
referatlar), hujjatlar nomi yoki manzillarning to‘liq matnini qidirishni amalga 
oshiradi. EHMda u yoki bu hollarda qidiruv obrazi nomini olgan va qisqacha 
mazmuni bayon qilingan huj-jatlarning formallashgan bayoni saqlanadi.
2. 
O‘ziga kerakli mavzu-dagi hujjatni topishni istagan axborot 
iste’molchilari tizimga so‘rov yuboradi. Qidiruv natijasiga ko‘ra, tasvir-anan 
hujjatlarning to‘liq matni yoki so‘ralgan harajatlarning to‘g‘ri-noto‘g‘ri, 
yetishmasligi, ishonchlilik darajasi haqida ma’lumot beriladi.
3. 
Axborot-ma’lumotnoma 
tizimi 
(AMT) 
ko‘p 
jihatdan 
foydalanuvchilar so‘roviga binoan iqtisodiy, texnik yoki texnologik mazmundagi 
axborotni berish, yig‘ish va saqlashga mo‘ljallangan. Aytish mumkinki, axborot-
ma’lu-motnoma tizimi raqamli yoki matnli konkretlashtirilgan ma’lumotlar bilan 
ishlashga qaratilgan. So‘rov-ning turiga va shakliga ko‘ra natijani qanday taqdim 
etishni belgilaydi. So‘rov natijalari standart ma’lumotnoma shaklida berilishi 
mumkin yoki foydalanuvchining xohishiga ko‘ra uning so‘rovini qayta ishlash 
davomida ixtiyoriy ko‘rinishda loyihalashtirilishi mumkin.
4. 
Matnlarni qayta ishlash
axborot
tizimi
(MQAT) 
bevosita foydalanuvchiga matnlarni (xat, maqola, referat, buyruq va 
hokazo) tahrir qilish, saqlash va ko‘paytirishga mo‘ljallangan.
5. 
Ma’lumotlarni 
qayta 
ishlash 
tizimi 
(MQIT) 
EHMdagi 
hisobkitoblarning formallashgan algoritmlari bo‘yicha ma’lumotlarni hisoblashga 
mo‘ljallan-gan. Mazkur tizim ijodiy jarayonlarni emas, eski jarayonlarni (hisob, 
hisobot, muhandislik-texnik hisob-kitoblari va hokazo) avtomatlashtirishga 
yo‘naltirilgan.
6. 
Maslaxat beruvchi axborot tizimi (MBAT) avtomatlashtirilgan 
rejimda EHMda ma’lum bir holatlarda tashkiliy yoki texnik mazmundagi 
qarorlarning ayrim variantlarini tuzib beradi. Bu tavsiyalar qaror qabul qiluvchi 
shaxs ixtiyoriga beriladi. Maslaxat beruvchi (kengashuvchi) axborot tizimi asosiga 
real haqiqatga, ya’ni ob’ektdagi yoki boshqaruv tizimidagi jarayonga o‘xshash 
turli xil matematik modellar joylashtiriladi.
7. 
Qarorlar qabul qilish tizimi (QQQT) shunisi bilan ajralib turadiki, 
EHMda ishlab chikilgan qaror varianti bajarish uchun qabul qilinadi. Ayni paytda 
ishlab chiqarish tizimi (texnologik jarayonlarni boshqarishning avtomatlashtirilgai 

129 
tizimi dispetcher boshqaruvi tizimi) EHM qabul kilgan qarorlar ijrosini tegishli 
ijro mexanizmlari orqali avtomatik ravishda amalga oshiradi.
8. 
Ekspert tizimlari – ET (intellektual komponentli axborot tizimi) 
EHMda ma’lumotlar bazasidan tashqari yana ikkita – bilim-lar va maqsadlar 
bazasi mavjudligi bilan ajralib turadi. Ma’lu-motlar bazalari (MB) boshqaruv 
tizimi va ob’ektining miqdoriy formal tavsifiga ega; bilimlar bazasi (BB) tashqi 
muhit haqidagi noformal semantik tasavvurlar, ob’ektlarning ayrim sifat tavsifini, 
ular orasidagi munosabatlar, mumkin bo‘lgan harakatlar, holatlar, abstraksiyalar, 
streotiplar bayonini saqlaydi. Maqsadlar bazasi modellashtiriladigan ob’ektlar 
uchun xos bo‘lgan o‘zaro bog‘liq maqsadlar, kenja maqsadlar, ularga yetishish 
uslublari va vositalari tuttsheidagi tasavvurga ega. Bunday tizimlar ijodiy, 
ilmiytadqiqot, loyihalashtirish, boshqarish jarayonlarida juda dolzarb.
Ekspert tizimlari inson faoliyatining aniq turlari bo‘yicha mutaxassis-lar 
tajribasi va bilimini to‘plash, boyitish, rivojlantirish imkonini beradi.

Download 3,06 Mb.