270
Mamalakatlarda aholining investitsion faolligiga ta’sir
etuvchi omillarni
baholash uchun ko’p omilli eknometrik tahlil usulidan foydalangan holda omillarning
ta’sir darajasini va ularning bo’gliqligini quyida ko’rib chiqamiz.
Ko‘p omilli ekonometrik tahlilning asosiy qoidalaridan biri ya’ni, omillar
o‘rtasida bog‘lanish kuchlarini aniqlash hamda tanlanib olinayotgan faktorlar orasida
bog‘lanish muammosini tekshirish hisoblanadi. Buning uchun omillar o‘rtasida
korrelyatsiya
koeffitsiyentlari hisoblanadi,
i
x
va
i
y
o‘zgaruvchilar
n
i
,...,
1
qiymatlarni qabul qilishda, x va y o‘rtasida chiziqli bog‘liqlikni ko‘rsatuvchi eng
ko‘p tarqalgan ko‘rsatkich bo‘lib, korrelyatsiya
koeffitsiyenti hisoblanadi, u
quyidagicha hisoblanadi:
.
)
(
)
(
)
,
(
y
Var
x
Var
y
x
Cov
r
xy
(1)
(1) tenglamaning sur’atida turgan
)
,
(
y
x
Cov
qiymat
quyidagi nisbat bilan
aniqlanadi:
)
)(
(
1
1
)
,
(
1
y
y
x
x
n
y
x
Cov
i
n
i
i
(2)
x
va
y
o‘zgaruvchilarning kovariatsiyasi deyiladi va quyidagicha topiladi:
),
(
)
,
(
x
Var
x
x
Cov
).
(
)
,
(
y
Var
y
y
Cov
(3)
Korrelyatsion tahlil korrelyatsiya koeffitsiyentlarini aniqlash va ularning
muhimligini, ishonchliligini baholashga asoslanadi[7]
4
.
Chiziqli bog‘lanish uchun ko‘plikdagi korrelyatsiya
koeffitsiyenti juft
korrelyatsiya koeffitsiyentlar matritsasi orqali aniqlanishi mumkin[8]
5
:
,
,
,…,
=
1 −
∆
∆
(4)
bu
yerda:
∆ =
1
…
1
…
1
…
…
…
…
…
…
…
1
-juft
korrelyatsiya
koeffitsiyentini aniqlash matritsasi.
4
А. Ишназаров, Ш. Нуруллаева, М. Муминова, Н. Рўзиметова. Эконометрика асослари Ўқув қўлланма. –
Тошкент: Иқтисодиёт, 2019 йил, 258 бет
5
Gujarati D.N. Basic Econometrics. McGraw-Hill, 4th edition, 2003 (Gu), Inc.p. 90
271
1-jadval ma’lumotlari asosida ba’zi mamlakatlarda
aholisining investitsion
faoliyatiga ta’sir etadigan statistik ko‘rsatkichlarini korrelatsion tahlilini o‘tkazamiz.
