|
Iqtisodiyotni raqamlashtirish sharoitida buxgalteriya hisobi, iqtisodiy tahlil va auditni xalqaro standartlar asosida rivojlantirish muammolari va istiqbollari
Pdf ko'rish
|
| bet | 186/452 | | Sana | 27.06.2024 | | Hajmi | 8,84 Mb. | | #265988 |
Bog'liq QarMII konf 26-27 may 2023 (1)Tahlil va natijalar.
Kichik biznesni va tadbirkorlikni rivojlantrish, yangi
tovarlarni bozorga kirtish, chekka hududlarni rivojlantrish va shu tariqa aholi
daromadlarni oshirish hamda bo’sh ish o’rnlarni ko’paytirishga qaratilgan ko’plab
imtiyozlar joriy qilindi. 2
021-yilda ularning jami hajmi 51 trillion so‘mni tashkil
qilgan. Natijada o‘tgan yili 170 mingta yangi tadbirkorlik sub’ekti ochilgan, 500
mingdan ziyod ish o‘rni yaratilgan.
Tahlillar ko‘rsatadiki, subsidiyalarni taqsimlashda ham o‘ziga xos muammolar
kuzatiladi. Masalan, ijtimoiy himoyaga muhtoj aholi qatlami uchun bir oyga 200 kw
elektr energiyasiga to‘lanadigan subsidiyali narx barcha aholi qatlami tomonidan bir
necha oydan foydalanilayotganligi subsidiyalarni taqsimlashdagi muammoni
ifodalaydi. Ochiqlangan axborotlarga ko‘ra, O’zbekistonda elektr energiyasiga
subsidiya 2017-yil holatiga ko’ra 5,6 mlrd. AQSh dollar ajratilgan bo‘lsa, 2020-yilda
bu raqam biroz tushgan va 3,8 mlrd. AQSh dollarni tashkil qilgan. Bu ramaqlar juda
ham baland bu borada dunyoda eng ko’p elektr energiyasiga subsidiya ajratish
bo‘yicha top 10 talik davlatlar qatoridamiz.
Tadqiqotlarimiz ko‘rsatadiki, nafaqat elektr energiyasiga hattoki, atrof-muhitga
etkaziladigan zararlar bo‘yicha ham subsidiyalash amaliyotining qamrovi kengligini
kuzatish mumkin. Ushbu holatni “Atrof-muhitga zarar etkazuvchi subsidiyalar” deb
ham atash mumkin. Chunki, bunday subsidiyalar ishlab chiqarishni, transport tizimini
yoki
iste’molni
qo'llab-quvvatlovchi
va
atrof-muhitga
zarar
etkazadigan
subsidiyalarni nazarda tutadi. Bunda davlat tog’ridan-to‘g‘ri atrof muhitga zarar
28
https://www.gazeta.uz/
385
yetkazishni o’ylamaydi. Lekin ularning oqibatlaridan ko‘ra iqtisodiy samara olish
asosiy vazifa sifatida qaraladi va undan tabiiy muhit zarar ko‘rishi mumkin. Qazib
olish sanoatiga subsidiyalar berishning ekologik oqibatlari baliq ovlash yoki daraxt
kesish kabi subsidiyalanadigan faoliyat bilan chambarchas bog'liq. Masalan
chorvachilikga qilingan subsidiyalarning tabiatga yetkazadigan alternativ xarajatlari
anchagina yuqori. Subsidiyalar haqida gap ketganda ularni tarmoqlarga bo‘lib tahlil
qilish uni yanada anglashga yordam beradi.
Nazariy manbalar tahlilidan ko‘rinadiki, natural subsidiya tushunchasi ham
mavjud. Ma’lumki, "Natural" deganda odatda tabiy resuslar ya’ni pul ko’rnishda
bo‘lmagan mablag’lar tushuniladi. Hukumatlar tomonidan taqdim etiladigan odatiy
natura imtiyozlari subsidiyalangan uy-joylar, maxsus infratuzilma (masalan, bitta kon
yoki zavodga xizmat ko'rsatadigan yo'l), ushbu infratuzilmani saqlash uchun zarur
bo'lgan xizmatlar va eksportchilarga yordam berish uchun turli xizmatlardir. Agar
ular hukumat tomonidan xarajatlar (yoki o'z ichiga olgan daromadlar) bilan bog‘liq
bo‘lsa va ular oluvchiga ma'lum foyda keltirsa, ular subsidiya deb hisoblanishi
mumkin. Biroq, davlat tomonidan umumiy infratuzilma bilan ta’minlash, masalan,
avtomobil yo‘llari va portlar natural subsidiylarga kiritilmaydi. Natural subsidiyaning
muhim variantlaridan biri bu davlatga tegishli yoki nazorat qilinadigan tabiiy
resurslardan imtiyozli foydalanishdir. Misol uchun chorvachilikni rivojlantrish
maqsadida chorva mollariga imytiyozli (bozor narxidan past yoki tekin) yaylovlar
ajratish. Bu yerda chorvachilikda ham qaysidir darajada tashqi ta’siri mavjud yani
tabiatga salbiy ta’siri bo‘lishi mumkin. Tabiiy resurslardan imtiyozli foydalanishdagi
imtiyozlar subsidiya sohasidagi eng munozarali yo ‘nalishlardan biri hisoblanadi.
Soliq tizmi rivojlangan mamalakatlarda soliq yukini kamaytirish orqali soliq
imtiyozlarni xo‘jalik yurutuvchi subyektlarga berish tabiiy holdir. Soliq imtiyozlarni
berganda ham davlat byudjetining ma’lum qismi ishlatilgandek ta’sir qiladi. Soliq
imtiyozi tufayli imkonyat bahosi (Imkoniyat bahosi deb, bir narsa qilish imkoni bo’la
turib, boshqa narsani tanlagani sababli qo‘yib yuborilgan fursat qiymatiga aytiladi)
riski bo‘ladi.
|
|
Bosh sahifa
Aloqalar
Bosh sahifa
Iqtisodiyotni raqamlashtirish sharoitida buxgalteriya hisobi, iqtisodiy tahlil va auditni xalqaro standartlar asosida rivojlantirish muammolari va istiqbollari
|
