894
маънони беради. Активлар орқали корхона ўзининг хўжалик
фаолиятини
амалга оширади. Активлар узоқ муддатли ва жорий активларга ажратилади.
Бухгалтерияда ҳисобида нафақат мулкнинг тартиби ва унинг жойлашгани,
балки, ушбу мулк корхонага қаердан келган ѐки манбалари кўрсатилади.
Мулкнинг манбалари ―пассив деб номланади. Корхона маблағларини ва
уларнинг манбаларини иқтисодий жиҳатдан гуруҳлаш баланс деб аталади.
Баланс маълум бир санага ҳисобот йил учун бир марта тузилади, лекин
корхона фаолияти кунлик ҳар хил хўжалик операцияларидан ташкил топади.
Ҳар битта операция натижасида мол мулк таркибида ѐки
унинг манбаларида
ўзгариш содир бўлади. Ой давомида содир бўлган хўжалик операцияларини
дарҳол ҳужжатларда қайд қилиб бориш керак. Ҳужжатлардаги маълумотларни
соддалаштириб ѐзиш учун шартли рақамлардан фойдаланилади. Ушбу
рақамлар бухгалтерия счѐтлари дейилади. Хўжалик операциялари натижасида
бўлган ўзгаришлар бухгалтерияда 2 та счѐтларда акс эттирилади.
Бухгалтерия
ҳисоби объектларини жорий акс эттириш маблағларнинг турлари ва уларнинг
манбалари синов балансида солиштириш билан назорат қилинади ва ички
ҳисобот ѐрдамида жорий маълумотларни вақти-вақти билан йиғиб якунланади.
Бухгалтерия ҳисобининг усули хўжалик ҳаётининг барча ҳодисалари,
хўжалик фаолияти жараёнида содир бўлаётган барча кўп сонли операцияларни
кузатиш имконини берибгина қолмай, ундан ташқари, илмий асосланган
бошқарув ечимларини ишлаб чиқиш учун катта аҳамиятга эга бўлган
маълумотларни иқтисодий жиҳатдан умумлаштириш имкониятини ҳам яратади.
Бухгалтерия ҳисоби усулидан фойдаланишнинг бош мақсади хўжалик
фаолиятини
бошқаришни
амалга
ошириш
учун
талаб
қилинадиган
кўрсаткичларни ҳисоблаб чиқишдан иборат. Юқорида ѐзилганларга асосланиб
бухгалтерия ҳисоби усулининг моҳиятини қуйидагича таърифлаш мумкин.
Бухгалтерия ҳисобининг усули - бухгалтерия ҳисоби
объектларини
хўжалик фаолиятини бошқариш орқали амалга ошириш мақсадида ѐппасига,
узлуксиз, ўзаро боғланган ва объектив акс эттиришни таъминлайдиган усуллар
895
тизимидан иборат. Бухгалтерия ҳисоби фаолият кўрсатаётган субъектнинг
мулки, мажбуриятлари, хўжалик операциялари ва уларнинг ҳаракатини
ѐппасига ҳамда узлуксиз ҳужжатлаштириш йўли билан тартибли йиғиш,
назорат қилиш, ўлчаш, рўйхатга олиш, пул ўлчовида ишлов бериш тизимидир.
Бухгалтерия ҳисобининг предмети эса, ишлаб чиқариш жараёнидаги
корхоналар, ташкилотлар ва муассасаларнинг самарали бошқарилишида
маблағлар ҳолати ҳамда улардан унумли фойдаланиш ҳақидаги
ахборотларни
шакллантиришдан иборатдир.
