Ish bosqichlari Faoliyat muhiti

Download 1.88 Mb.
bet	3/8
Sana	08.01.2024
Hajmi	1.88 Mb.
	#132239

Bog'liq
Ushbu metodologiyaning turli bosqichlari va tarkibiy qismlarini hisobga olgan holda
PED NAZ UMK 1, seminar7, QR kod , 1 rus Geom Ishchi o\'quv dastur Физика Астрономия, ijtimoiy adabiyotlar (2), Ўтилган фанлар, модулдаги фанлар, 42-maktab hisobot, КЛАССИФИКАЦИЯ ВРЕДНЫХ И ОПАСНЫХ ПРОИЗВОДСТВЕННЫХ ФАКТОРОВ (2), Декларация 2022 йил, Уралский университет, Excel 2 амалий иш, 1122, Mo\'minxo\'jayev Nurxo\'ja (5), 2 ZARNIGOR

Keys-stadi Keys-stadiy darslarida muammoni talaba o‘zi aniqlaydi, shakllantiriradi va yechimini asoslab tavsiya qiladi. Keys-stadiy darslardataqdim etadigan holatlarga, vaziyatlarga talaba o‘z munosabatini shakllantiradi. Demak bu yerda o‘quv maqsadining yangi pog‘onasi vujudga kelmoqda - munosabat. Ko‘rinib turibdiki, yuqorida bayon etilganlar asosida 8 pog‘anali о‘qitish maqsadlar taksonomiyasi vujudga kelmoqda: tassavur qilish; bilish; tushunish; qo ‘llash; tahlil; sintez; baholash; munosabat. Ushbu taksonomiya asosida o‘quv fanining o‘quv maqsadlarini aniqlashtirishni uch bosqichda o‘tkazish tavsiya etiladi: 49 Birinchi bosqichda har bir mavzu bo‘yicha tayanch iboralami aniqlash lozim. Odatda ikki soatlik ma’ruzada tayanch iboralaming sorri 3...5 tadan oshmaydi. Tayanch iboralar, atamalar, tushunchalar yig‘indisi mavzuning asosiy mazmunini, uning mohiyatini belgilaydi. Bir fan bo‘yicha tayanch iboralar, atamalar, tushunchalaming umumiy soni bir necha o‘nlikdan, bir necha yuztagacha bo‘lishi mumkin. Ikkinchi bosqichda fan, bo‘lim, mavzu bo‘yicha o‘quv maqsadlar toifasini aniqlash lozim. 0 ‘quv maqsadlaming bunday bo‘linishi, ishlab chiqarishda texnologik jarayonni bosqichma-bosqich, qadamba-qadam, operatsiyalarga, elementlarga bo‘lib bajarilishiga o‘xshaydi. 0 ‘quv maqsadlarini aniqlashtirish tabiiyligi o‘quv maqsadlar to‘plamini «o‘quv maqsadlar daraxti»ga mosligi bilan belgilanadi. Ya’ni, fanning o‘quv maqsadi, bo‘limlarning o‘quv maqsadlari, mavzulaming o‘quv maqsadlari, tayanch iboralaming o‘quv maqsadlari shaklida shakllantirilishi tartibini daraxtning asosiy tubidan shoxlaming, shoxchalaming, barglaming paydo bo‘lishi kabi tabiiy jarayonga o‘xshatish mumkin. 0 ‘quv maqsadlari toifalari o‘quv materialining o‘zlashtirish darajasini belgilaydi. Masalan: ba’zi tayanch tushunchalami (usul, tamoyil, ko‘rsatkich, koeffitsient, atama, ta’rif, qonun, teorema) talaba “bilish” darajasida (materialni esda tutish) o‘zlashtirishi kifoya boisa, ba’zilami “qo‘llash” (o‘quv materialini muayyan vaziyatda qo'llash malakasi), ba’zilarga esa “baholash” (o‘quv materiali ahamiyatini muayyan maqsadlar uchun baholash, xulosalash malakasi) darajasida o‘zlashtirilishi lozim bo‘ladi. 0 ‘quv maqsadlarining toifalari davlat ta’lim standard va o‘quv dasturi asosida belgilanadi Uchinchi bosqich o‘quv maqsadlariga erishilish mezonlarini belgilash lozim, ya’ni maqsadni shunday ifodalash kerakki, unga erishilganligini ikkilanmasdan aniqlash mumkin bo‘Lsin. Bu qaysi sohada (o‘quv jarayonida yoki ishlab chiqarishda) qo‘llanilishidan 50 qat’i nazar, «texnologiya» atamasining mazmunidan kelib chiqadigan asosiy talablardan biridir. Bunday aniq tasniflash о‘quv jarayonini maqbul rejalashtirish va rejalashtirilgan o‘quv natijasiga erishishni ta’minlaydi. Rejalashtirilgan natijaga erishganlikni, ya’ni o‘quv maqsadini amalga oshirishni faqat tashqi ko‘rinishlarga qarab baholanadi - savollarga javob, masalalarni yechish va boshqalar. Pedagogik texnologiya fani psixologiyanining bixeviorizm yo‘nalishiga tayanishi sababli o‘quv natijalarini baholashda talabaning ichki holatidagi o‘zgarishlari, uning intelektual rivojlanishi hisobga olinmaydi 12.1. O„quv jarayonida talabalar mustaqil ishlarining tutgan o„rni Informatika va axborot texnologiyalari sohasi bo‗yicha mutaxassislar tayyorlovchi oliy texnika o‗quv yurtlarida o‗quv jarayoniga xos ishlarni tashkil etish usullari va shakllari xilma-xildir. Mazkur jarayonning ajralmas qismi talabalarning mustaqil ishlashidir. Mustaqil ishlar joriy o‗quv jarayoni bilan birgalikda va uzviy bog‗liqlikda olib boriladi. Talaba yoshlarning mustaqil mutolaa qilishlari uchun zamonaviy kutubxona, o‗quv zallari, kompyuter markazlari, xalqaro ilmiy axborot markazlari bo‗lishi katta ahamiyatga ega. Talabalar mustaqil ishini tashkil etish, nazorat qilish, «Talaba mustaqil ishini tashkil etish, nazorat qilish va baholash tartibi to‗grisidagi Nizom» asosida olib boriladi. Mazkur nizom O‗zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2001-yil 16-avgustdagi Oliy va o‗rta ta‘lim vazirligining 2005-yil 21-fevraldagi 34-sonli buyrug‗i bilan tasdiqlangan «Talaba mustaqil ishini tashkil etish, nazorat qilish va baholash tartibi to‗g‗risidagi» nizomga asosan ishlab chiqilgan hamda kadrlar tayyorlash sifatini nazorat qilishda talabalarning mustaqil ishlarini tashkil etish, nazorat qilish va baholash tartibini belgilaydi. Talabaning mustaqil ishi o‗quv rejasida muayyan fanni o‗zlashtirish uchun belgilangan o‗quv ishlarining tarkibiy qismi bo‗lib, u uslubiy va axborot resurslari jihatidan ta‘minlanadi hamda bajarilishi reyting tizimi talablari asosida nazorat qilinadi. Talabalar mustaqil ishlarining mazmuni va asosiy shakllari. Fan bo‗yicha talabalar mustaqil ishlarini tashkil etish ularda iqtisodiy bilim, dunyoqarash, ijtimoiy faollik va mustaqil fikrlashni shakllantirishga qaratilgan tadbirlar tizimini o‗z ichiga oladi. U o‗quv rejasi va fanlar dasturlarida ko‗zda tutilgan zarur bilimlar va ko‗nikmalarning talabalar tomonidan oqilona, kam vaqt va kuch sarflab o‗zlashtirilishini ta‘minlaydi. Iqtisodiyot nazariyasini o‗qitish jarayonini takomillashtirish, talabaning qiziqishlarini, anglash faolligini va mustaqil ishlarini rivojlantirish yo‗nalishida boradi, bunda ijodiy fikrlash, mustaqil o‗qish, ko‗nikma va layoqatlari shakllanadi. Talaba mustaqil ishi muayyan fandan o‗quv dasturida belgilangan bilim, ko‗nikma va malakaning ma‘lum bir qismini talaba tomonidan fan o‗qituvchisi maslahati va tavsiyalari asosida auditoriya va auditoriyadan tashqarida o‗zlashtirishiga yo‗naltirilgan tizimli faoliyatdir. Mustaqil ishni bajarishdan asosiy maqsad professor-o‗qituvchilarining bevosita rahbarligi va nazorati ostida talabalarni semestr davomida fanni uzluksiz o‗rganishini tashkil etish, olingan bilim va ko‗nikmalarni yanada mustahkamlash, kelgusidagi darslarga tayyorgarlik ko‗rish, aqliy mehnat madaniyatini, yangi bilimlarni mustaqil ravishda izlab topish va qabul qilishni shakllantirish hamda ushbu tariqa universitetda raqobatbardosh kadrlarni tayyorlashga erishishdan iborat. 115 Mustaqil ish uchun beriladigan topshiriqlarning shakli va hajmi, qiyinchilik darajasi semestrdan semestrga ko‗nikmalar hosil bo‗lishiga muvofiq ravishda o‗zgarib, oshib borishi lozim. Ya‘ni talabalarning topshiriqlarni bajarishdagi mustaqilligi darajasini asta-sekin oshirib, ularning topshiriqlarni bajarishga tizimli va ijodiy yondashishga o‗rganib borishi kerak. Fan bo‗yicha talabalar mustaqil ishini tashkil etishda talabaning akademik o‗zlashtirish darajasi va qobiliyatini hisobga olgan holda quyidagi shakllardan foydalanish mumkin:  fanning ayrim mavzularini o‗quv adabiyotlari yordamida mustaqil o‗zlashtirish, o‗quv manbalari bilan ishlash;  ma‘ruza va tajriba mashg‗ulotlariga tayyorgarlik ko‗rib borish;  belgilangan mavzular bo‗yicha referat tayyorlash;  Prezident asarlarini mustaqil o‗rganish va konspektlashtirish;  O‗zbekiston Resublikasi qonunlari, Prezident qarorlari va farmonlari hamda boshqa me‘yoriy hujjatlarni konspektlashtirish;  testlar yechish;  amaliyotdagi mavjud muammoning yechimini topish bo‗yicha keyslar yechish;  munozarali savollar va topshiriqlarga tayyorgarlik ko‗rish;  talabalarning ilmiy jamiyatlari va to‗garaklarida ishtirok etish; ko‗rgazmali vositalar tayyorlash;  ilmiy maqola, tezislar va ma‘ruza matnlarini tayyorlash;  ―talaba-o‗qituvchi-kutubxona‖ kunida fan bo‗yicha yangi o‗quv adabiyotlari sharhini o‗qituvchi bilan hamkorlikda tayyorlash;  axborot resurs markazida belgilangan mavzular bo‗yicha nazariy, amaliy va statistik ma‘lumotlarni yig‗ish, qayta ishlash va muayyan tizimga solish;  belgilangan mavzular bo‗yicha zamonaviy axborot texnologiyalari yordamida taqdimot materiallari tayyorlash;  talabalar yotoqxonasidagi ma‘naviyat xonasi, kutubxona, zamonaviy axborot texnologiyalar markazi imkoniyatlaridan foydalanilgan holda mustaqil o‗qish jarayonlarida ishtirok etish;  fakultativlar va maxsus tajribalar ishlarida ishtirok etish;  kafedralar va fakultetlarning ilmiy hamda ilmiy-uslubiy ishlarida ishtirok etish va boshqalar. Talabalarning mustaqil ishi ta‘lim va tarbiyaning shunday vazifalariga bo‗ysundirilganki, butun o‗quv jarayoni to‗laligicha talabalar tomonidan faol, ongli, puxta va tizimli ravishda fan asoslarini o‗zlashtirish va ularda iqtisodiy dunyoqarashni shakllantirish imkonini beradi. Bu vazifalar ta‘lim jarayoni va shaxsni shakllantirish qonuniyatlarini bilmasdan va foydalanmasdan turib hal qilinishi mumkin emas. Ularning mazmuniga qisqacha to‗xtalib o‗tamiz. Tajribalar shuni ko‘rsatadiki, talaba mustaqil ravishda shug^ullanso va o‘z ustida tinimsiz ishlasagina bilimlami chuqur o'zlashtirislii mum kin. Talabalaming asosiy bilim, ko‘nikma va malakalari mustaqil ta’lim jarayonidagina shakllanadi, mustaqil faoliyat ko'rsatish qobiliyati rivojlanadi va ularda ijodiy ishlashga qiziqish paydo bocIadi. Shuning uchun talabalaming mustaqil ta’lim olishlarini rejalashtirish, tashkil qilish va buning uchun barcha zaruriy shart-sharoitlami yaratish, dars mashg‘ulotlarida talabalami o'qitish bilan bir qatorda ulami ко‘pro q o‘qishga ocrgatish, bilim olish yollarini ko‘rsatish, mustaqil ta’lim olish uchun yollanma berish oliy ta’lim muassasasining asosiy vazifalaridan biri hisoblanadi. Talabalaming mustaqil ishlarini (keyinchalik TMI) o'qishning boshlang‘ich bosqichlarida tashkil etish bir qator vazifalar bilan bogliq. Ayniqsa, birinchi kurs talabalarining ta’limning navbatdagi turi - oliy ta’lim talablariga ko‘nikishi qiyin kechadi. Kuzatishlar shuni isbotlaydiki, ular ta’lim olish jarayonida o‘z mustaqil faoliyatiarini tashkil qilishni deyarli bilishmaydi. Ma’lumotlami qaysi manbadan, qanday qilib topish, ulami tahlil qilish va zarurlarini ajratib olib tartibga solish, konspektlashtirish, o‘z fikrini aniq va yorqin ifodalash, o‘z vaqtlarini to‘g‘ri taqsimlash, shuningdek, aqliy va jismoniy imkoniyatlarmi to‘g‘ri baholash ular uchun katta muammo boladi. Eng asosiysi, ular mustaqil ta’lim olishga ruhan tayyor bolishmaydi. Shuning uchun har bir professor~o‘ qituvchi dastlab talabada o‘z qobiliyati va aqliy imkoniyatlariga ishonch uyg‘otishi, ulami sabr-toqat bilan, bosqichma-bosqich mustaqil bilim olishni to6g6ri tashkil qilishga o£rgatib borishi lozim boladi. Talabalar tomonidan mustaqil ravishda o‘zlashtiriladigan bilim va ко6nikmaiaming kursdan-kursga murakkablashib, kengayib borishini hisobga olgan holda ulaming tashabbuskorligi va rolini oshirib borish zarur. Shunda mustaqil ta’limga ko‘nika boshlagan talaba faqat оiqituvchi tomonidan belgilab berilgan ishlami bajaribgina qolmay, o‘zining ehtiyoji, qiziqishi va qobiliyatiga qarab, o‘zi zamr deb hisoblagan qo‘shimcha bilimlami ham mustaqil ravishda tanlab o‘zlashtmshga o‘rganib boradi Bilimlarni tekshirish va baholash shakllari Og'zaki ommaviy tekshirish ta`lim oluvchilardan og'zaki so'rash bo'lib, ular guruhga qaratilgan savollarga javob beradilar. Bunday tekshirishda javoblar qisqa bo'ladi. Mazkur so'rash ko'pchilik ta`lim oluvchilarni nazorat qilishni ta'minlaydi va butun guruhni faollashtiradi, ammo ta`lim oluvchilarning nutqini o'stirmaydi. Bunday nuqsonlar individual so'rashda ko'zga tashlanmaydi. Ammo so'rashning bu shaklida guruhdagi boshqa ta`lim oluvchilarning to'laqonli ishlashlariga erishish juda qiyin. Kombinatsiyalangan (tezlashtirilgan) tekshirishda Ta`lim beruvchibir necha ta`lim oluvchini bir vaqtda doskaga chaqiradi, biri og'zaki javob beradi, 3-4 nafar ta`lim oluvchi esa kartochkalar bo'yicha yozma ishni bajarishadi va hokazolar. Bu tekshirishning murakkab usuli bo'lib, o'qituvchidan yetarlicha tajriba va diqqatlarini guruhdagi hamma ta`lim oluvchilarga taqsimlay bilishni talab qiladi. Yozma tekshirish - ta`lim oluvchilarning bilim, ko'nikma va malakalarini nazorat qilish va baholashning eng samarali usullaridan biri bo'lib, ularning ijodiy qobiliyatlarini baholash imkonini beradi. Mazkur usulning mohiyati shundaki, Ta`lim beruvchi alohida mavzu yoki o'quv dasturining ma'lum bo'limini o'tib bo'lganidan so'ng ta`lim oluvchilarning bilimlarini nazorat qilish va baholashni tashkil etadi. Yozma tekshirish topshiriq, ya'ni, insho yozish hamda turli nazorat va mustaqil ishlarni bajarishni uyda ham amalga oshirishga imkon beradi. Ushbu jarayonda o'qituvchining bajarilgan ish Bilimlarni tekshirish va baholash Frontal Individual Kombinatsiyalangan 70 bilan tanishib chiqishi, uning sifatini tekshirishi uchun ko'p mehnat va vaqt sarflanadi. Amaliy topshiriqlarni bajarishga asoslangan tekshirish. Bajarilayotgan amaliy harakatlar (sport, mehnat harakatlari)ning to'g'riligini kuzatish yoki olingan natijalarga tayanishdan iborat bo'lishi mumkin. O`quvchining butun dars davomidagi barcha faoliyatlarini nazorat qilish tekshirishning maxsus turi bo'lib, u ta`lim oluvchining darsdagi ishtiroki uchun ball qo'yish bilan yakunlanadi. Bu ta`lim oluvchini doimo harakat qilishga va faollikka undaydi. Xulosa qilib aytganda, ta`lim oluvchi va talabalarning bilimini, aqliy holatlarini nazorat qilish va baholash davlat miqyosidagi muhim ahamiyatga ega ishdir. Shu bilan birga, nazorat va baholash jarayoni ta`lim oluvchi bilimining boyishiga, ular shaxsining rivojlanishiga hamda tarbiyasiga ta’sir ko'rsatadi. Pedagogika fani bilimlarni o'z vaqtida nazorat qilish va baholashning 3 vazifasi borligini alohida uqtiradi: 1. O'zlashtirishni nazorat qilish va baholash natijalariga qarab davlat ta'lim standartlarining qanday bajarilayotganligi to'g'risida xulosa chiqariladi va galdagi vazifalar belgilanadi. 2. Bilimlarni nazorat qilish va baholash natijasida ta`lim oluvchi-talabalarda bilimlar yanada kengayadi. 3. Ta’lim sohasidagi yaxshi natijalar yoshlar tarbiyasiga ham ijobiy ta'sir ko'rsatadi. Ularda ko'tarinki ruh, o 'z kuchiga bo'lgan ishonch va qiziqishlar paydo bo'ladi. Ta`limni tash Download 1.88 Mb.

Download 1.88 Mb.