Filtrlar
- g’ovakli, elektrofiltrlar va moyli ko’rinishda bo’ladi. G’ovakli- (ipsimon,
gazmolli, donli, graviyali) chang filtrlar g’ovaklarida tez-tez o’tirib qoladi, ko’pincha
filtrlovchi massa tepasida va g’ovaklar devorlarida qoladi.
Elektrofiltrlar -
doimiy tarzda yuqori kuchlanishdagi tokni o'tkazuvchi havo
o'tkazgichi ichida elektrodlar o'rnatilgan. Elektrodlar yonidan ifloslangan havo
o’tayotganda chang zarralari nurlanayotgan elektrod elektronlarining salbiy
elektrzaryad oladilar, oqibatda ular erga tutash elektrodlar yo’nalishida joylashadi va
shu erda chang to’plovchilarga o’tirib qoladi. Samaradorligi 99% dir. SHuni aytib
o’tish kerakki yonuvchi va portlash xavfi bulgan moddalarda ishlatib bulmaydi.
Moyli filtrlar -
ifloslangan havo va moyli ustama bilan tutash ustunini hosil qiluvchi
moylangan qisqa metall quvurchalar bilan to’ldirilgan katakli quti. Bunday filtlar
irmoq va so’rg’ich ventilyasiyada qo’llaniladi. Afzalliklari - qurilma va xizmat
kursatishi oddiy. Filtr ifloslangan paytda doiralar davriy tarzda issiq soda eritmasida
yuviladi va ularning ustamalari moylanadi (doiralar -qutisi bilan moyli vannaga
solinadi. Changni tozalash uchun qurilmalar chang va chang zarrachalarining xarakteri
va xajmini inobatga olgan holda tanlanadi.
Chang zarrachalari xajmi yuzasidan kichik, o’rtacha va yirik changga taqsimlanadi:
eng kamida - agar 1 m
3
havoda 50 mg gacha chang bo’lsa; o’rtacha 500 mg gacha; 500
mg dan ancha yuqori.
Zamonaviy filtrlar 10 mk gacha eng kichik changni sezib, 1 m
3
havoga 1-2 mg ni
tozalashga qodir. Tozalash darajasiga ko’ra gazmolli va elektrik filtrlar o’ta samarali,
ular 10000 mg/m
3
gacha, ya’ni 99,5% changi mavjud havoni tozalashga qodir.
Matoli filtrlarning ishlash prinsiplarini changlangan havoning mato orqali sizib
o’tkazishga asoslangan bo’lib, havodagi changlar mato tolalari tuklariga ilinib qoladi,
havo esa tozalanib, chiqarib yuboriladi. Matoli filtrlarning chang tozalash qobiliyati
matoning qalin yoki yirik to’qilganligiga uning tollari tarkibiga bog’liq.
Masalan, qalin to’qilgan junli matolarda changni ushlanib qolish imkoniyati ko’p
va bunday matolarning chang tutish samaradorligi juda yuqori bo’lib 95-99,9% ni
tashkil qiladi. Lekin shuni ham eslatib o’tish kerak, bunday matoli filtrning havo
o’tkazishga qarshiligi nihoyatda katta bo’lib, taxminan 1200-4000 n/m
2
ni tashkil
qiladi (bunda 1200 birligini filtr ishga qo’yilgan vaqtdagi qarshiligi va 4000 n/m
2
esa
changga to’yingan vaqtdagi qarshiligi tushuniladi). Bunday katta qarshilikni engish
uchun nihoyatda ko’p energiya sarflaydigan ventilyatorlardan foydalanishga to’g’ri
keladi. SHuning uchun sanoat korxonalarida ishlatiladigan filtrlarning ishchi qismi
bo’lgan matolarni, siyrak to’qilgan, ammo tukli turlari tanlanadi. Bunda biz filtr
qarshiligini kamaytirishga erishamiz, shuning bilan birga sertuk siyrak to’qilgan
mato orqali o’tayotgan changlangan havo o’z yo’nalishini bir necha marta o’zgartiradi
va changlar mato g’adir- budirliklari va tuklarida ushlanib qoladi.
Mexanik chang ajratuvchilar -
turli xil siklonlar, chang o’tiruvchi kameralar, chang
to’plovchilar. Chang tozalash kameralari o’z tuzilishi va ishlash usuli bilan eng sodda
chang tozalash qurilmalari qatoriga kiradi.
Changlangan havo tozalash kamerasiga truba orqali kameraga yuboriladi.
Kameraga yuborilayotgan havo ma’lum miqdordagi tezlikka ega bo’lganligi sababli
(18-22m/s), havoning qarshiliksiz chiqib ketishini kamaytirish maqsadida devor to’siq
o’matilgan. Changdan tozalangan havo chiqib ketishi uchun chiqarib yuborish trubasi
o’rnatilgan.
Hozirgi vaqtda ishlash tartibi maxsus silkitib-qoqish
merxanizmiga ega bo’lgan filtrlar yaratilgan. Filtrga havoni gorizontal va vertikal
holatdagi truboprovodlar orqali yo’naltiriladi. Ammo gorizontal yo’naltirgan
ma’qulroq, chunki bunda bunkerda yig’ilgan changni to’zg’atib yuborish imkoniyati
kamroq. Kameraga kirgan changlangan havo tarkibidagi yirik changlar to’g’ridan-
to’g’ri bunkerga tushadi. Mayda changlar bilan changlangan havo englarga yo’naladi
va unda mayda changlardan tozalanadi. Englar orqali tozalanib o’tgan havo kameraga
o’tadi va undan ventilator yordamida so’rib tashqariga chiqarib yuboriladi. Bu filtrning
ishlash jarayonida uning seksiyalaridan biri to’xtatilib, silkitib-qoqish yo’li bilan
englarni changdan tozalanadi. Har bir seksiyadagi englarni galma-gal silkitib qoqish
ishini maxsus ekssentrik mexanizm bajaradi. Bu mexanizm filtrning yuqori qismiga
o’rnatilgan. Silkitib qoqish vaqtida englar osib qo’yilgan asos yuqoriga ko’tariladi va
o’z og’irligi ta’sirida keskin pastga tushadi. Englarni silkitib-qoqish bilan birga uning
qarama-qarshi yuzasi orqali havo yuborib puflanadi. Englarni tozalash uchun
seksiyalardan biri to’xtashi bilan kameraga havo ochiladi. Filtr havo so’rilish holatida
bo’lganligi sababli (chunki ventilator havoni filtr orqali so’radi) xonadagi havo xuddi
shu seksiyaga tomon so’riladi, buning bilan engning to’qimalari orasiga siqilib kirgan
changni chiqarib yuboriladi. 10 marta keskin silkitib-qoqish va qarama-qarshi
tomonidan havo berish bilan tozalangan filtr ishga tushib ketadi. Filtrni bir seksiyasini
tozalash 3-5 minut davom etadi. Bunday filtrning havo tozalash samaradorligi 95-99%
ni tashkil qiladi. Havo tozalash quvvati 5-8 m
3
/s. qarshiligi 10002500 Pa. Agar
tozalanayotgan havodagi chang miqdori juda qo’p bo’lmasa, unda tozalash uchun
filtrning o’zi etarli hisoblanadi. Agar chang haddan tashqari ko’p bo’lsa, ikki pog’onali
tozalash qurilmasi ishlatilib, uning birinchi pog’onasiga siklon va ikkinchi pog’onasiga
filtr ishlatiladi.
SHuni ta’kidlab o’tish kerakki, filtr asosan changlar qimmatbaho bo’lganda (oziq-
ovqat mahsulotlari changi va ba’zi qimmatbaho metallar) yoki tarkibidagi chang odam
sog’lig’i uchun xavfli bo’lgan hollarda ishlatiladi. Chunki bu filtrlar qimmatbaho
matodan tuzilgan va matoni tez-tez yangilab turish kerak bo’ladi.
|
