dan ortiqroq zararli moddalarning ruxsat etilgan miqdorlari aniqlanib standart-
lashtirilgan va ular ustidan davlat nazoratlari o‘rnatilgan.
Davlat standarti bo‘yicha inson sog‘lig‘igа ta’sir etuvchi хаfli moddalar 4
sinfga ajratilgan.
1-sinf – favqulodda xavfli moddalar, REM<0,1 mg/m
3
; 2-sinf – yuqori
xavflilikdagi moddalar, REM=0,1 ... 1,0 mg/m
3
;
3-sinf – o‘rtacha xavflilikdagi moddalar, REM=1,0 ... 10 mg/m
3
;
4-sinf – kam xavflilikdagi moddalar, REM)10 mg/m
3
. Xuddi shuningdek,
ushbu zaharli moddalarning havo tarkibidagi o‘limga olib keluvchi miqdorlari 1-
sinf uchun 500 mg/m
3
, 2-sinf uchun 500–5000 mg/m
3
; 3-sinf uchun 5001–50000
mg/m; 4-sinf uchun 50000 mg/m
3
dan yuqori. Lekin bu moddalarning havo orqali
emas, balki boshqa уo‘llar orqali (masalan, ovqat orqali,
ular bilan bevosita
muloqot qilish orqali) oshqozonga yoki teriga ta’sir etgandagi o‘limga olib
keluvchi miqdorlari bir necha o‘n barobar kichikdir. Masalan, 1-sinfdagi zaharli
moddalarning oshqozonga tushgandagi o‘limga olib keluvchi miqdori 15 mg/kg.
ga tengdir.
Ayrim xavfli va zaharli moddalarning ma’lum konsentratsiyasi portlashga
yoki yong‘inga ham olib kelishi mumkin. Masalan, avtomobil benzini xona
haroratida 1 m ochiq yuzadan 400 g/soat tezlikda bug‘lanadi. Benzin bug‘larining
havo tarkibidagi 0,76...5,03% dagi konsentratsiyasi
esa portlashga olib kelishi
mumkin. Shuningdek, agar havo tarkibida benzin konsentratsiyasi miqdori 3–4
g/m
3
bo‘lsa, 2–3 minut ichida insonning ko‘zidan yosh kelishi, qattiq уo‘tal tutishi,
yurish muvozanati buzilishi mumkin, benzinning havo tarkibidagi konsentratsiyasi
30–40 g/m
3
bo‘lganda esa, inson 2–3 nafasdayoq hushidan ketadi.
Yuqorida keltirilgan zararli changlar, gazlar, agressiv va zaharli moddalardan
himoyalanish birinchi navbatda ish joyi havosi tarkibini o‘rganish va uni REM
talablari bo‘yicha muvofiqlashtirishni talab etadi. Buning uchun chang miqdorini
aniqlashda
aspiratordan, gaz miqdorini aniqlashda UG-2, GX-2 rusumli gaz
analizatorlaridan foydalaniladi.
Ish joyi havosi tarkibidagi zaharli gazlar yoki changlar miqdori aniqlangach,
bu miqdor ruxsat etilgan miqdor (REM) bilan taqqoslanib ko‘riladi va ish joyini
sog‘lomlashtirish bo‘yicha tadbirlar ishlab chiqiladi.
Ish joylari havosini sog‘lomlashtirishda birinchi navbatda zararli changlar va
gazlarning manbalari, ularni yuzaga kelishini kamaytirish уo‘llari,
ushbu zararli
gaz va changlarni ish joyi zonasiga kirish sabablari o‘rganilib, bartaraf etish
choralari ko‘riladi. Agar ushbu zararli moddalarni yuzaga kelishini oldini olish
mumkin bo‘lmasa, u holda ushbu gazlarni ish joyi zonasiga kirish уo‘llari
germetiklashtiriladi hamda ish joylariga shamollatish qurilmalari o‘rnatiladi.
Yuqorida ko‘rsatilgan tadbirlar yetarli darajada samarali bo‘lmagan hollarda esa
shaxsiy himoya vositalaridan foydalaniladi yoki ishlab chiqarish to‘liq
avtomatlashtirilib masofadan boshqarish tizimlari tatbiq etiladi.
