Mehnat gigiyenasi
– tibbiyot fanining bir qismi bo‘lib, ish sharoitlarining
inson sog‘ligiga va ish qobiliyatiga ta’sirini o‘rganadi, shuningdek, mehnat
sharoitlarini sog‘lomlashtirish hamda ishlab chiqarishni yuksaltirishga
уo‘naltirilgan sanitariya-gigiyena, oldini olish va davolash tadbirlarini ishlab
chiqadi.
Mehnat sharoitlari mehnat qilish jarayonini, уa’ni bajarilayotgan ishlarning
jadalligini ish davomida kishi gavdasining holati, asablarning psixologik zo‘riqish
darajasi, organizmdagi ba’zi organlar zo‘riqishini belgilovchi kishi harakatining
xususiyati va atrof-muhitning ahvoliga qarab aniqlanadi.
Mehnat sharoitlarini asosan to‘rt guruh omillarga ajratish
mumkin:
Birinchi guruh omillar
–
atrof-muhitning sanitariyagigiyena holati. Bunga
havo harorati, atrof-muhitning tozaligi (toza, changlangan, boshqa zararli moddalar
bilan ifloslangan va b.), yorug‘lik hamda shovqin darajasi
va
boshqalar kiradi.
Ikkinchi guruh omillarga
–
mehnat vositalari: ishlab chiqarishda
foydalaniladigan mashina-mexanizmlar, asbobuskunalar va moslamalar kiradi.
Uchinchi guruh omillarga
– tashkiliy tadbirlar, уa’ni ish
va
dam olish
rejimini to‘g‘ri tashkil etish, mehnat taqsimoti, mehnat intizomi kabilar kiradi.
Тo‘rtinchi guruh
–
odamlarning o‘zaro munosabatlari, ishchining ish joyi va
mehnat natijalariga bo‘lgan munosabatlari bilan bog‘liq ijtimoiy omillarni o‘z
ichiga oladi.
Mehnatni to‘g‘ri tashkil etish kishi organizmiga ijobiy ta’sir etib, unda
yengillik va kuch-quvvatni oshiradi. Inson fiziologiyasini o‘rganish esa normal ish
rejimini tashkil qilishga, mehnat qobiliyatini oshirishga va turli ishlarni
bajarayotganda ishchi qanday holatda bo‘lishi zarurligini aniqlashga yordam
beradi.
Мa’lumki, inson uchun ko‘rish, eshitish, nafas olish, sezish va asab
sistemalari muhim a’zolar hisoblanadi. Inson 20 dan 20000 Gs chastotali
tebranishgacha bo‘lgan tovush to‘lqinlarini eshita oladi. Quloqning sezish
qobiliyati ancha yuqori bo‘lib, 2000 Gs dan 4000 Gs gacha diapozondagi
tovushlarni normal eshitadi, biroq 800 Gs dan past va 6000 Gs dan yuqoriroq
chastotada sezish qobiliyati birmuncha pasayadi.
Odam nafas olganda o‘pkaga kirayotgan havo tarkibida kislorod 21%,
chiqarayotganda 16% ni tashkil qiladi. Наvо tarkibidagi zararli moddalar (gazlar,
bug‘lar, chang va b.) inson uchun juda zararli bo‘lib, har xil kasalliklarni keltirib
chiqaradi. Sof toza havo tarkibida 77% azot, 21% kislorod, 1% is gazi va boshqa
aktiv gazlar, 1% inert gazlar (argon, neon va b.) mavjud. Наvо tarkibi qanchalik
kislorodning manfiy ionlari bilan to‘yingan bo‘lsa, inson organizmini kislorod
bilan ta’minlanish darajasi shunchalik yaxshilanadi. Lekin ishlab chiqarish
sharoitida tabiiy sof toza havo deyarli uchramaydi. Chunki ko‘pgina texnologik
jarayonlar har xil zararli moddalarni ajralib chiqishi bilan kechadi. Ish joyi
xonasining havosi tarkibidagi ushbu zararli moddalarni me’yorlashtirish ishlab
chiqarish texnologiyasini takomillashtirish, yangi zamonaviy texnika vositalaridan
foydalanish, ishlab chiqarishni kompleks mexanizatsiyalash, avtomatlashtirish,
germetiklashtirish orqali amalga oshiriladi.
|
