Bundan tashqari millionlab kishilar havoning ifloslanishi
va
ifloslangап
suvdan iste’mol qilish oqibatida jigar kasalligi, rak kasal-ligi, turli xil yuqumli va
allergik kasalliklar bilan kasallanmoqda.
Yuqorida keltirilgan gaz va zararli moddalardan tashqari ol- tingugurt, simob,
qo‘rg‘oshin, asbest, uglerod oksidi (SO), oltingugurt oksidi, azot oksidi,
uglevodorodlar, ammiak va shunga o‘xshash minglab zaharli moddalar ishlab
chiqarish chiqindilari sifatida atmosferaga chiqarilmoqda.
Zoolog Drisherning
qayd etishicha, har yili atmosferaga insoniyatning faoliyati tufayli 40 ming xilga
yaqin zaharli va zararli moddalar chiqindi sifatida chiqarilmoqda. Masalan, bitta
avtomobil yiliga o‘rtacha 297 kg SO, 39 kg uglevodorod (konserogin birikmalar),
10 kg azot oksidi, 2 kg chang, 1 kg oltingugurt ikki oksidi va 05 kg qo‘rg‘oshin
birikmalarini chiqaradi. Hozirgi vaqtda sanoat va
аv
tomobil
transporti tomonidan
atmosferaga chiqariladigan uglerod oksidi-ning (is gazi) yillik miqdori taxminan 8
million tonnaga yetadi.
Ishlab chiqarish chiqindilari va zaharli moddalar
Ishlab chiqarishda foydalaniladigan yoki texnologik jarayonlarni amalga
oshirish davrida ajralib chiqadigan turli xil agressiv va zaharli kimyoviy moddalar,
jumladan, qishloq хо‘jaligida ishlatiladigan kimyoviy o‘g‘itlar, pestitsidlar,
tibbiyotda va dori-darmon tayyorlashda, atirupa, attorlik mollarini ishlab
chiqarishda ishlatiladigan moddalar ham inson sog‘ligiga katta ziyon yetkazmoqda.
Shu sababli, ishlab chiqarishga kimyoning hozirgi suratda
kirib borishi insoniyat
oldiga yangi muammolarni qo‘ymoqda Тo‘g‘ri, kimyo bizning hayotimizni
yengillatishga va bezashga katta yordam beradi. Kimyoviy moddalar yordamida
o‘simliklarning hosildorligini oshirish, qishloq xo‘jalik mahsulotlarini uzoq vaqt
saqlash, qayta ishlash mumkin. Undan atir-upa, tibbiy dori-darmonlar, uyro‘zg‘ог
buyumlari ishlab chiqarilmoqda. Hozirgi vaqtda 45
ming turga yaqin kimyoviy
mahsulotlar ishlab chiqarilmoqda va aholiga sotilmoqda, shuningdek, jahon
bo‘yicha 300 mln. tonnaga yaqin organik moddalar ishlab chiqarilib, ular
yordamida milliondan ortiq buyumlar tayyorlanmoqda.
Lekin ishlab chiqarishda
foydalanilayotgan ushbu kimyoviy moddalar ma’lum miqdorda havo, suv va oziq-
ovqatlar orqali inson tanasiga ham kelib tushmoqdaki, buning natijasida turli xil
yuqumli kasalliklar yuzaga kelmoqda. Chunki ayrim kimyoviy moddalar zaharlilik
xususiyatiga ega bo‘lsa, ayrimlari allergenlik (allergik kasalliklarini keltirib
chiqarish xususiyati), konserogenlik (rak kasalligini keltirib chiqarish xususiyati),
mutagenlik (naslga ta’sir etish xususiyati) va teratogenlik (chala yoki mayib-
majruh tug‘ilishni yuzaga keltirish xususiyati), fibrogenlik (tanadagi to‘qimalar
birikmasining ajralishi) xususiyatlariga egadir.
Bunday kimyoviy moddalarga,
ayniqsa, og‘ir metallar (qo‘rg‘oshin, kadmiy, simob), noorganik gazlar (oltingugurt
ikki oksidi, is gazi, azot oksidi, ozon), kremniy ikki oksidi (DDT, xlorli vinil va
boshqalar) misol bo‘lishi mumkin. Ushbu kimyoviy moddalar alohida holda ham,
aralashma holda ham inson sog‘lig‘i uchun juda xavfli hisoblanadi. Keyingi
yillarda rak kasalligining ko‘payishi, turli xil kasalliklarning yangi turlarini
vujudga kelishi, asosan, kimyoning ta’siridandir.
Germaniyalik olimlarning
ko‘rsatishicha, 1975-yildagi rak bilan kasallangan 20 yoshgacha bo‘lgan erkaklar
soni 1955yilga nisbatan 3 barobarga ko‘paygan. Qishloq xo‘jaligida har yili
minglab tonna o‘g‘itlarning ishlatilishi natijasida ayrim zaharli kimyoviy
moddalarni o‘simlik orqali inson sog‘lig‘iga ta’sir etishi kuzatilmoqda. Hozirgi
vaqtda jahon bo‘yicha 1,2 mll. tonnaga yaqin pestitsidlar (biotsidlar) ishlab
chiqarilmoqda. Bularning
ichida xlorli uglevodorod
