17
Yarim oʻtkazgichli lazer monoxromatik parallel
nurlar dastasini hosil
qiladi va bu nur dastasi koʻzgudan qaytib suyuqlik sirtining past qismiga tik
tushadi. Suyuqlikning ma’lum qalinligidan oʻtgan nurning intensivligi
fotodiodda elektr toki (fototok)ni hosil qiladi.
Bizga ma’lumki, fotoelementlarda hosil boʻlgan fototok uning yuziga
kelib tushayotgan yorugʻlikning intensivligiga toʻgʻri proporsional. Demak,
biz suyuqlikning har xil qalinligiga mos keluvchi fototokni oʻlchash orqali
berilgan intensivlikdagi nurning (
I
o
) qancha qismi suyuqlik tomonidan
yutilib, qalinligi (
I
o
–
I) va qancha qismi suyuqlikdan oʻtganligini (
I)
bilishimiz mumkin boʻladi.
Kyuvetaning tashqi sirtiga joylashtirilgan darajalangan oʻlchagichlar 7
yordamida suyuqlik qatlamini aniq bilib va unga
mos keluvchi fototokni
oʻlchagan
holda
х
1
ln
0
I
)
x
(
I
) formula orqali berilgan suyuqlikda
yorugʻlikning yutilish (yoki ekstinksiya koeffitsiyentini) koʻrsatkichini
hisoblaymiz.
Bu yerda
I
o
ni bilish ma’lum qiyinchiliklar hosil qilishi mumkin.
I
o
ni
suyuqlik sirtiga tushayotgan yorugʻlikning intensivligi deb, ya’ni kyuvetada
suyuqlik yoʻqligida oʻlchangan fototok orqali belgilashimiz mumkin. Lekin
suyuqlik sirtiga nur kelib tushganda uning bir qismi suyuqlik sirtidan
qaytadi.
Bu qiyinchilikni yengish uchun berilgan suyuqlik (distillangan suv)ning
yoki aralashma uchun har xil qalinliklari uchun (suyuqlik balandligini 5-10
sm ga oʻzgartirib) oʻtgan yorugʻlik intensivligiga mos keluvchi fototokni
oʻlchab yorugʻlikning yutilish koeffitsiyentini hisoblash kerak. Masalan, x
1
qalinlik uchun intensivlik I
1
boʻlsa va x
2
uchun I
2
yutilish koeffitsiyenti
3.1–расм. Eksperimental
qurilmaning prinsipial
sxemasi
18
1
2
1
х
х
ln(
1
2
I
I
)
boʻladi.
Yuqorida qayd qilingan oʻlchashlarni bajarishga kirishishdan oldin
berilgan qurilma bilan mukammal tanishib chiqish tavsiya qilinadi. Undan
tashqari optik xususiyatlari oʻrganiladigan
suyuqlik va har xil
konsentratsiyadagi aralashmalar tayyorlanib, konsentratsiyasining son
qiymati koʻrsatilgan shisha idishlarga solinadi.
Berilgan konsentratsiyali
aralashma uchun tajribalar oʻtkazilib boʻlingandan soʻng oʻlchash kyuvetasi
distillangan suv bilan bir necha bor chayib tashlanadi. Buning uchun
qoʻshimcha shisha idishga distillangan suv solinib bir necha marta yuqoriga
koʻtarilib pastga tushirib chayib tashlanadi.
Eslatma: Suyuqlikli shisha idishni yuqoriga koʻtarilganda uning
balandligi fotodiodning balandligidan 5 sm pastroqda boʻlishi lozim.
