Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti optik materiallar va ularning

8
2-laboratoriya ishi: 
Optik shisha prizmaning sindirish koʻrsatkichini aniqlash 
1. Ishning maqsadi   
Yorugʻlikning ikki muhit chegarasida qaytishi va sinishi qonunlarini 
tajriba usulida tushunish va optik shisha materialining sindirish 
koʻrsatkichini toʻla ichki qaytish burchagini oʻlchash orqali aniqlashdan 
iborat
 
2. Kerakli jihoz va asboblar
(1) 
platforma
(2) 
lazer nuri manbai 
(3) 
Yassi koʻzgu
(4) 
D-shakildagi linza
(5) 
Optik ustun 
2.1-rasm. 
Shisha ishlab chiqarish uchun eritilgan xom-ashyoni qolipga quyish 
jarayoni
 
3. Qisqacha nazariya
Biron bir muhitda tarqalayotgan yorugʻlik nuri optik jihatdan boshqacha 
muhitni uchratganda yorugʻlikning qaytishi va sinishi hodisalari roʻy 
beradi. Aytaylik, yorugʻlik nuri sindirish koʻrsatkichi 
1
n
boʻlgan muhitda 
tarqalib? tekis yuzaga 

burchak ostida tushmoqda (1-rasmga qarang). 
Tushish burchagi yuzasiga oʻtkazilgan normalga nisbatan olinadi. Qaytgan 
nur normalga nisbatan 
'

burchak tashkil etadi. Yorugʻlikning qaytishi 
qonuniga koʻra tushish va qaytish burchagi oʻzaro teng boʻladi:

9
'
 

(2.1)
Sindirish koʻrsatkichi 
2
n
boʻlgan ikkinchi muhitga kirgan nur esa 
tarqalish yoʻnalishini oʻzgartiradi. Bu singan nur normalga nisbatan 
''

burchak tashkil qilib tarqaladi. Tushuvchi, qaytuvchi va singan nurlar 
hammasi bir tekislikda yotadi. Burchaklar 

va 
''

orasidagi bogʻlanish 
sinus qonuni orqali ifodalanadi:
2
''
1
sin
sin
n
n



(2.2) 
Tasavvur qilaylik, birinchi muhit sindirish koʻrsatkich 
1
n
, ikkinchi muhit 
sindirish koʻrsatkichidan 
2
n
dan kattaroq boʻlsin. Ma’lum bir tushish 
burchagi 
k

(toʻla ichki qaytish burchagi)da, qaytgan nur muhitlar 
chegarasiga parallel yoʻnalishda ketadi. Normalga nisbatan 90 gradusga 
teng boʻladi. Shu toʻla ichki qaytish burchagidan katta boʻlgan barcha 
burchaklarda yorugʻlik ikki muhit chegarasidan toʻla qaytadi. Toʻla ichki 
qaytish burchagini topish uchun 2-tenglamadagi 
k
 

va 
''
90



desak, Sinus 
qonuni quyidagi koʻrinishga ega boʻladi:
2
1
Sin
k
n
n


(2.3) 
2.2-rasm. 
Yorugʻlikning qaytishi va sinishining sxematik tasvirlanishi
Tushgan nur 
Qaytgan nur 
Singan nur 

10
2.1-jadval. 
Ba’zi bir materiallarning sindirish koʻrsatkichlari 
Material 
sindirish 
koʻrsatkichi 
Material 
sindirish 
koʻrsatkichi 
Qattiq holatda 20°C 
da 
Diamond
Qvarts(SiO2)
Shisha
Polystirin
Osh tuzi
PMMA
2.419 
1.458 
1.52 
1.49 
1.544 
1.4905 
Suyuq holatda 
20°C da 
Benzin 
Etil spirti 
Suv 
0°C harorat va 
1 atm bosimda 
Havo 
1.501 
1.361 
1.333 
1.000 293 

Download 2,13 Mb.