36
7 - AMALIY MASHG’ULOT.
KORXONA ELEKTR TARMOQLARIDA VA MAISHIY
ISTE’MOLCHILAR (MI) POG‘ONALARIDAGI ENHATDA ELEKTR
ENERGIYA IS’TEMOLINI HISOBLASH VA TAHLIL QILISH.
ENHAT tizimi o‘lchash (past pog‘ona), aloqa (o‘rta pog‘ona) va
ma’lumotlarni qayta ishlashni (yuqori pog‘ona) qamrab oladigan uch pog‘onali
piramida hisoblanadi. Past pog‘ona nimpog‘onalarni o‘z ichiga oladi, binobarin,
tizimning arxitekturasi ma’lumotlarni tizimiy intellektual o‘lchash asbobi boshqa
turdagi energiya turlarini (suv, gaz, issiqlik, harorat) o‘lchaydigan qurilmadan
olishiga imkon beradi. Bu qurilmalardan ma’lumotlar
simli yoki simsiz aloqa
yordamida olinishi mumkin.
Shuningdek, oldingi avlod qurilmalaridan impulslarni intelektual o‘lchash
asbobi M-shinasida qayta ishlash uchun qulay bo‘lgan shaklga o‘zgartiradigan turli
o‘zgartirgichlar (simli va simsiz) ko‘zda tutilgan. ENHAT ni qurishda muhim
xususiyat – ENHAT yechimlarini boshqa yetkazib beruvchilar tizimiy qurilmalari
bilan o‘zaro ta’sirlashish imkoniyati hisoblanadi. “Iskraemeko”da bu
ma’lumotlarni uzatish ochiq halqaro standartlari va protokollarining (IEC 61334,
HDLC, DLMS/COSEM, TCP/IP, FTP, SNMP) qo‘llanilishi bilan ta’minlanadi.
Tizim foydalanuvchi sharoitlariga dinamik moslashishni ta’minlash bilan turli
aloqa yo’nalishlarini (DLC, RF, GSM/GPRS, RS485, M-Bus, ETHERNET)
qo‘llab-quvvatlaydi. Tizim komponentlariga qurilmani sinxronlashtiradigan ilg‘or
yechimlar (signal kuchi va sifatini o‘lchash, qabul qilish-uzatish adaptiv tizimi,
o‘rnatish, boshqarish va h.k.) o‘rnatilgan, shuning uchun qo‘shimcha uskunalar
talab qilinmaydi. Bularning barchasi bir butun sifatida ENHAT tizimini sozlash,
ishga tushirish va ishlashini ushlab turishga imkon beradi. Foydalanuvchi uchun
qulay DT
yagona tarmoqni nazorat qilish, ma’lumotlarni oddiy o‘qish,
ma’lumotlarni buyurtma bo‘yicha o‘qish, oldindan to‘lov tizimining ishlashi,
iste’molni cheklash, masofadan o‘chirish, ya’ni o‘lchov nuqtasini to‘liq nazorat
qilishni qo‘llab-quvvatlaydi.
MI da ENHAT tizimini joriy etish masalasi bugungi kunda dolzarb bo‘lib
qolmoqda. Bu elektr energiyasi tariflarining doimiy o‘sib borishi va elektr energiya
to‘lovlarini to‘lamaslik, elektr energiyasidan maqsadli foydalanilmaslik bilan
bog‘liq. Bu yerda asosiy masala ko‘p qavvatli va hovli turur-joy binolarining elektr
energiya iste’molini hisobga olish bilan bog‘liq. Obyektlarda maishiy
iste’molchilarni hisobga olishni tashkil etishda
quyidagi mummolar vujudga
keladi:
hisobga olish asboblari sonining ko‘pligi (gap o‘nlab va yuz minglab
hisobga olish nuqtalari haqida borishi mumkin);
katta hajmdagi hisobga olish asboblarini o‘rnatish va aloqa liniyasini
yotqizish bilan bog‘liq sozlash ishlari;
ko‘p sonli ko‘rsatkichlarni saqlash, qayta ishlash va tahlil qilishni tashkil
etishning murakkabligi;
37
o‘lchash nuqtasidan uzoq masofada joylashgan ko‘p sonli asboblardan
ko‘rsatkichlarni yig‘ishdagi tezkorlikning pastligi;
tizimni qurishga sarflanadigan iqtisodiy harajatlar.
MI ENHAT tizimini tashkil etishning quyidagi variantlarini ajratib ko‘rsatish
mumkin:
1.
Axborot tizimiga kiradigan hisobga olish asboblari abonentlar
xonadonlarida va kiritish taqsimlash qurilmalarida (KTQ) o‘rnatiladi. Asosiy
vazifa esa, har bir hisobga olish nuqtasi bo‘yicha energiya
sarfini oy kesimida
tahlil qilishdan iborat. Ba’zan (3 oyda bir marta) energiya sotish tashkilotlari elektr
energiyasi iste’molini nazorat qilish maqsadida elektr energiyasi hisoblagichlari
ko‘rsatkichlarini qiymatlarini olishni talab qiladi. Bunday hisobga olish varianti
elektr hisoblagichlarini uzoq masofadan boshqarish masalasi bilan birga: tarif
jadvalini markazlashtirilgan almashtirish va iste’molchilar yuklamasini cheklash
masalalari ham keltirib chiqaradi.
2.
Axborot tizimiga kiradigan hisobga olish asboblari faqat ko‘p qavatli
uylarning KTQ da va 0,4 kV nimpodstansiyalaridan chiqadigan transformatorlar
fiderlarida o‘rnatiladi. Birinchi masala tarmoq kompaniyalari uchun dolzarb, u
nimstansiyalardan chiqadigan fiderlarda o‘rnatilgan
hisoblagichlardan yuklama
profilini va elektr tarmoq toki, kuchlanishi, quvvati, cos φ, chastota va boshqa
parametrlari to‘liq ko‘rsatkichlar to‘plamini operativ yig‘ishdan iborat. Ikkinchi
masala energiyani sotish tashkilotlari uchun dolzarb sanalib, uylarning KTQ da
o‘rnatilgan hisoblagichlardan har oyda elektr energiya iste’moli to‘g‘risidagi
ma’lumotlarni aniqlashdan iborat.
MI ENHAT quyidagilar bilan jihozlangan:
1. Energiya sistemaga bog‘liq bo‘lmagan
xotirali va masofadan
boshqariladigan hisoblagichlar:
hisobga olish asboblaridan ko‘rsatkichlarni o‘qish;
hisobga olish asboblarini qayta dasturlash;
yuklamani cheklash yo‘li bilan energiya iste’molini boshqarish, zarurat
bo‘lganida uni uzish;
hisobga olish asboblari hodisalarini, ruxsat etilmagan ulanish faktlarini
ro‘yxatga olish;
quvvatning oniy qiymatini o‘qish (“muammoli” iste’molchilarni aniqlash).
2. Interfeys moduli va hisoblagichlar kontrolleri ko‘p kanalli tarmoq
modemlari funksiyalari ma’lumotlarini yig‘ish va uzatish qurilmalari. Bu
qurilmalar hisobga olish asboblaridan joriy axborotlarni
xotirada saqlaydi va
ma’lumotlarni yig‘ish lokal blokiga elektr tarmoq bo‘yicha uzatadi;
3. Dispetcherlik bo‘limiga axborotlarni uzatish bo‘yicha elektr tarmoqlar
modemlarining ishlashini boshqarish funksiyalarini ishlatadigan ma’lumotlarni
yig‘ish lokal bloklari;
4. Energiya resurslarini hisobga olish asboblarining ko‘rsatkichlarini qayta
ishlash, iste’mol qilingan resurslar uchun to‘lov summalari qiymatlarini hisoblash,
hisoblarni yozib berish bo‘yicha markaz hisoblangan dispetcherlik bo‘limlari;
38
5. Qavatlararo qutida joylashgan interfeys modulli elektr tarmoq modemi,
unga informatsion kabel yordamida energiya resursini hisobga olish asbobining
telemetrik chiqishi ulanadi. Bu yerda keladigan axborotlar vaqtga bog‘lanadi va
o‘rnatilgan dastur bo‘yicha qayta ishlanadi va markaziy dispetcher kompyuteriga
yuboriladi;
6. Iste’mol qilinadigan resurslar haqida axborotlarni ro‘yxatga olish, qayta
ishlash va aks ettirish apparatlar-dasturiy kompleksi
hisoblangan markaziy
dispetcherlik bo‘limi. Markaziy dispetcherlik bo‘limi DTi yig‘ilgan axborotlarni
qayta ishlash natijalari sifatida quyidagi funksiyalarni ishlatishi mumkin:
hisoblarni yozib berish;
har bir xonadon uchun hisoblarni bosmadan chiqarib berish;
hisoblarni yangilash;
guruhlar bo‘yicha balansni bildirish;
o‘rnatilgan shaklda hisobotlarni shakllantirish.
II.Topshiriq
1. MI pog‘onasi tasvirlangan laboratoriya stendini o‘rganib chiqing.
2. MI pog‘onasida o‘rnatilgan hisoblagichlarni o‘rganib chiqing.
3. Hisoblagichlarning ko‘rsatkichlarini qayd etib, quyidagi jadvalni
to‘ldiring.
Ko‘rsatkich
∑P
Elektr energiya
Hisobotni rasmiylashtirish
Hisobot – ishdan maqsad, laboratoriya natijalaridan (ishni
bajarish tartibi
orqali aniqlanadigan ketma-ketlikda) tashkil topishi kerak.
Hisobotda quyidagilar keltiriladi:
laboratoriya stendining sxemasi;
laboratoriya stendi elementlarining pasport ma’lumotlari;
jadvallar ko‘rinishida keltiriladigan laboratoriya asosida aniqlangan
quvvatlar va energiyalar qiymatlari;
ish natijalarini tahlil qilish va xulosalar.
