525
- mahsulot birligiga to'g'ri keladigan mahsulot tannarxi;
- mahsulot birligini sotishdan tushgan tushum;
-mahsulot birligini sotishdan olingan foyda;
- ishlab chiqarish rentabelligi;
- mehnat unumdorligi;
- ishlab chiqarishning mehnat zichligi va boshqalar;
- alohida don ekinlarining hosildorligi;
- don mahsulotlarining sotilishi va boshqalar.
Don yetishtirish samaradorligining muhim ko’rsatkichlaridan biri bo’lib, mahsulotning resurs
sig’imi hisoblanadi. Ushbu ko'rsatkich tashkilotning iqtisodiy va texnologik rivojlanish turi va
darajasini ob'ektiv ravishda tavsiflaydi, chunki uning qiymati mahsulot hayot siklining barcha
bosqichlarida barcha turdagi resurslardan foydalanish samaradorligiga bog'liq. Resurssig’imini
kamaytirish ikki jarayonni uzviy bog‘laydi: bir tomondan, resurslar sarfini kamaytirish va ma’lum
darajada barqarorlashtirish, ikkinchi tomondan, takomillashtirilgan texnologiyalar va resurslarni
tejovchi ishlab chiqarishni joriy etish natijasida mahsulot ishlab chiqarish hajmini oshirish. Ushbu
ikkala soha ham bilim talab qiladigan faoliyatdan foydalanishni o'z ichiga oladi. Bundan tashqari,
ishlab chiqarishning resurs sig’imi darajasi ko'p jihatdan korxonaning ta'minot bozoridagi
strategiyasiga bog'liq, chunki ishlab chiqarish resurslarining qiymati ularni sotib olishga sarflangan
moliyaviy resurslar miqdoriga bog'liq.
Fikrimizcha, ushbu ko’rsatkichdan foydalanish don mahsulotlarini yetishtirishda hisob-
kitoblarni amalga oshirishda qo’l kelishi mumkin. 1 sentner yer maydonidan olinadigan mahsulot
hajmini ishlab chiqarishda qancha resurslar sarflanganligi bizning qanchalik iqtisodiy samaradorlikka
erishganligimizni ko’rsatib beradi.
Don mahsulotlari tarmog’i iqtisodiy samaradorlik ko’rsatkichlari va omillarini tadqiq etish
amaliyotda hisob-kitoblarni amalga oshirish va tegishli xulosalar ishlab chiqishda katta ahamiyatga
ega, chunki iqtisodiy dastak va omillarning mohiyatini aniq bayon etish ulardan optimal foydalanish
imkonini beradi.
Shunday qilib, bozorga o'tishda don yetishtirishning asosiy maqsadi maksimal mumkin bo'lgan
foyda olish (daromadning ishlab chiqarish xarajatlaridan ortishi). Bunda nafaqat agrotexnik-biologik,
texnik, texnologik, balki iqtisodiy-tashkiliy ko’rsatkichlar ham katta ahamiyatga ega. Biroq, iqtisodiy
samaradorlik darajasi nafaqat yuqorida keltirilgan omillarga, balki resurs salohiyatidan oqilona
foydalanishga, tijorat faoliyati natijalariga, ishlab chiqarilgan mahsulotni foydali sotish qobiliyatiga
ham bog'liq, deb hisoblaymiz.
