Kamoliddinov Ziyovuddin, assistant, TDTrU
Tajibayev Damir, assistant, TDTrU
ZAMONAVIY IQTISODIYOTDA LOGISTIK TIZIMLARINING O‘RNI
ANNOTATSIYA
So‘nggi yillarda mamlakatimizda transport va transport kommunikatsiyalari sohasini
rivojlantirish, tashishlarning yuqori darajadagi xavfsizligini ta’minlash, transport sohasidagi
boshqaruv tizimini takomillashtirish, soha uchun malakali mutaxassislarni tayyorlashga
yo‘naltirilgan keng ko‘lamli chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda.
Iqtisodiyotni rivojlantirishning zamonaviy tendensiyalari va amalga oshirilayotgan islohotlar
respublikaning geografik joylashuvini inobatga olgan holda transport xizmatlarining sifatliligi va
ommabopligini ta’minlashga yo‘naltirilgan yagona transport siyosatini shakllantirish va amalga
oshirish, sohani boshqarishning zamonaviy texnologiyalari va intellektual tizimlarini joriy etishda
alohida ahamiyatga ega ekanligini ko‘rsatmoqda. Transport sohasidagi davlat boshqaruvi tizimini
tubdan takomillashtirish,respublikaning investitsiyaviy jozibadorligi va eksport salohiyatini oshirish,
transport kommunikatsiyalarini strategik rivojlantirish va barqaror faoliyat ko‘rsatishini ta’minlash
maqsadida, iqtisodiy aloqalarni yanada rivojlantirish, tranzit tashish hajmini doimiy oshirish,
ko‘rsatilayotgan xizmatlar sifatining yuqori darajasini logistika klasterlari yoki transport-logistika
klasterlarining mamlakat iqtisodiyotidagi ro‘lini o‘zgartirishini belgilab berdi. Iqtisodiyotda logistika
xom ashyo manbasidan yakuniy iste’molchigacha bo‘lgan moddiy (axborot va moliyaviy)
547
oqimlarning harakatini tashkil etish, boshqarish va optimallashtirish bilan bog’liq ilmiy va amaliy
faoliyatni anglatadi.
Iqtisodiyotda logistika ishlab chiqarishni mavjud quvvatlardan oqilona foydalanish, aylanma
mablag’lar zahiralarini qisqartirish, ish jadvalini takomillashtirish, shuningdek, savdo xizmatlarini
yaxshilash, xizmat ko‘rsatish sifatini oshirish, iste’molchilar ehtiyojlarini yaxshiroq qondirish va
boshqalar orqali raqobatbardoshlik ustunliklariga erishishiga hissa qo‘shishi mumkin.
Ko‘pinchilik odamlar logistikani transport xarajatlari deb tushunishadi. Shu bilan birga, agar
transport xarajatlari tovarlar narxining o‘rtacha 4-5% ni tashkil qilsa, logistikaning umumiy
xarajatlari (shu jumladan ma’muriy, bojxona, ombor va boshqalar) taxminan 10-12% ni tashkil qiladi.
Logistika xizmatlarini ko‘rsatadigan kompaniyalarning xizmatlari narxi quyidagi omillarga bog’liq:
•
tovarlarning o‘zidan (qimmatbaho, mo‘rt va xavfli yuklarni tashish qimmatroq);
•
uning hajmlari;
•
yetkazib berish muddatlari;
•
foydalaniladigan transport va qadoqlash turi;
•
mijoz omborni talab qiladimi;
•
Bojxona hujjatlarini tayyorlash kerakmi va hokazo?
Ko‘rinib turibdiki, xizmatlar narxi xavf to‘lovini, ya’ni kechikish, barcha turdagi zarar va fors-
major holatlari uchun jarimani o‘z ichiga olishi mumkin. Aytgancha, mutaxassislar bunga alohida
e’tibor berishni maslahat berishadi. Tajribalar shuni ko‘rstatdiki, logistika kompaniyasi bilan
shartnoma tuzayotganda, qaysi tomon tashish xavfini to‘lashini belgilab qo‘yish talab etiladi.
Yuqorida aytib o‘tilganlar shuni ko‘rsatadiki, tabiiy ravishda logistika xizmatlarini
markazlashtirish g’oyasiga olib keladi. Tijorat korxonasi uchun bu quyidagilarni anglatishi kerak
ya’ni ishlab shiqaruvchi korxona faqat tovarlar yoki xizmatlar ishlab chiqarishi yoki iste’mol qilishi
lozim. Yetkazib beruvchidan iste’molchiga eng kam yo‘qotishlar bilan va eng qisqa vaqt ichida yukni
qanday yetkazib berish haqida barcha jarayonlarni ixtisoslashgan tashkilotlar - logistika markazlariga
amalga oshirishi zarur. Iqtisodiyotda logistika xom ashyo manbasidan yakuniy iste’molchigacha
bo‘lgan moddiy (axborot va moliyaviy) oqimlarning harakatini tashkil etish, boshqarish va
optimallashtirish bilan bog’liq ilmiy va amaliy faoliyatni anglatadi.
Iqtisodiyotda logistika ishlab chiqarishni mavjud quvvatlardan oqilona foydalanish, aylanma
mablag’lar zahiralarini qisqartirish, ish jadvalini takomillashtirish, shuningdek, savdo xizmatlarini
yaxshilash, xizmat ko‘rsatish sifatini oshirish, iste’molchilar ehtiyojlarini yaxshiroq qondirish va
boshqalar orqali raqobatbardoshlik ustunliklariga erishishiga hissa qo‘shishi mumkin.
Ko‘pinchilik odamlar logistikani transport xarajatlari deb tushunishadi. Shu bilan birga, agar
transport xarajatlari tovarlar narxining o‘rtacha 4-5% ni tashkil qilsa, logistikaning umumiy
xarajatlari (shu jumladan ma’muriy, bojxona, ombor va boshqalar) taxminan 10-12% ni tashkil qiladi.
Logistika xizmatlarini ko‘rsatadigan kompaniyalarning xizmatlari narxi quyidagi omillarga bog’liq:
•
tovarlarning o‘zidan (qimmatbaho, mo‘rt va xavfli yuklarni tashish qimmatroq);
•
uning hajmlari;
•
yetkazib berish muddatlari;
•
foydalaniladigan transport va qadoqlash turi;
•
mijoz omborni talab qiladimi;
•
Bojxona hujjatlarini tayyorlash kerakmi va hokazo?
Ko‘rinib turibdiki, xizmatlar narxi xavf to‘lovini, ya’ni kechikish, barcha turdagi zarar va fors-
major holatlari uchun jarimani o‘z ichiga olishi mumkin. Aytgancha, mutaxassislar bunga alohida
e’tibor berishni maslahat berishadi. Tajribalar shuni ko‘rstatdiki, logistika kompaniyasi bilan
shartnoma tuzayotganda, qaysi tomon tashish xavfini to‘lashini belgilab qo‘yish talab etiladi.
Yuqorida aytib o‘tilganlar shuni ko‘rsatadiki, tabiiy ravishda logistika xizmatlarini
markazlashtirish g’oyasiga olib keladi. Tijorat korxonasi uchun bu quyidagilarni anglatishi kerak
ya’ni ishlab shiqaruvchi korxona faqat tovarlar yoki xizmatlar ishlab chiqarishi yoki iste’mol qilishi
lozim. Yetkazib beruvchidan iste’molchiga eng kam yo‘qotishlar bilan va eng qisqa vaqt ichida yukni
qanday yetkazib berish haqida barcha jarayonlarni ixtisoslashgan tashkilotlar - logistika markazlariga
548
amalga oshirishi zarur.
|
