550
2-rasm. Hududlar kesimida avtomobil transporti xizmatlari
hajmining o‘sish sur’ati
Hususiy tashuvchi bu haydovchi-ekspeditor — tashuvchining buyurtmachi bilan kelishgan
holda yuklarni qabul qilish, kuzatib borish va topshirish bo‘yicha
transport-ekspeditorlik
operatsiyalarini amalga oshiruvchi vakili hisoblanadi.
Xususiy tashuvchilar tomonidan amalga oshirilayotgan xizmatlardan birinchisi – yuk
transportini ijaraga berish bo‘lsa, ikkinchisi yuk tashish
Yuk tashish transport xizmatlari ko‘rsatilayotgan boshqa xizmatlar orasida muhim
ahamiyatga ega. Bunday xizmatlarni taqdim etuvchi ba’zi tashuvchilar faqat yirik buyurtmachi
korxonalar va mulkdorlar bilan shartnoma shartlarida ishlaydi.
Xizmat bozorining qolgan
ishtirokchilari uzoq muddatli hamkorlik bo‘yicha shartnomalarni rasmiylashtirmasdan mijozlar bilan
aloqada bo‘lishadi. Biroq, hamkorlikning bu usuli o‘ta xavfli bo‘lib, e’lonlar taxtalarida firibgar bilan
uchrashish ehtimoli yuqori. Natijada, mijoz o‘z yukini yo‘qotadi, transport kompaniyasi esa foydadan
mahrum bo‘ladi.
Avtotransportda tashishni tashkil etish bo‘yicha kichik biznesning muvofiqligi va dolzarbligi
quyidagi afzalliklar bilan izohlanadi: yuklarning jo‘nash joyidan belgilangan punktgacha qayta
yuklanishlarsiz harakatlanishi, bunga yo‘llarda qulay transport uzellarining mavjudligi tufayli
erishiladi; yuk tashishni tashkil etish va taqsimlashda
manevr va moslashuvchanlik; har qanday
turdagi yuk uchun majburiy bo‘lgan transport vositalarining muvofiqligi; qisqa yo‘nalishli
tashishlardan aniq foyda; kerakli yukni etkazib berishning yuqori tezligi; fasllarga aloqasi bo‘lmagan
holda yuk tashish haroratning o‘zgarishi; yuklarning saqlanishini va transport birligining yo‘nalishini
tartibga solish funksiyasini nazorat qilish; yukni himoya qilish tizimining ishonchliligi uni xavfsiz,
saqlangan holda va belgilangan joyga zarar etkazmasdan etkazib berish imkonini beradi; logistika -
sug‘urta, omborxona, xavfsizlik va ekspeditorlik xizmatlarini ko‘rsatish,
shuningdek, bojxona
rasmiylashtiruvi.
Lekin shunga qaramasdan ko‘pgina tashuvchilar orasidan ishonchli tashuvchini tanlash yuk
tashishni tashkil etish jarayonidagi asosiy shartdir. Iste’molchilar xususiy tashuvchilar xizmatidan
foydalanishdan oldin ularning turli sifat ko‘rsatkichlarini baholab, tanlovni amalga oshiradi.
Tashuvchini tanlash uchun optimal parametr reyting ko‘rsatkichlari kartasidir.
Bu tizim
etkazib berish muddatlaridan boshlab shartnomalar bajarilishini, jo‘nash joyidan yakuniy
manzilgacha bo‘lgan barcha etkazib berish xizmatlari narxlarini hisobga oladi. SHuningdek, har bir
taklifning afzalliklarini baholab, chegirmalar va bonuslar tizimini hisobga olish muhimdir.
Nostandart
xususiyatlarga
ega
individual
holatlarda
yondashuvning
sodiqligi
va
moslashuvchanligini, shuningdek, avtotransport xizmatlarini ko‘rsatuvchi kompaniyaning moliyaviy
ta’minlanganligini baholash kerak. Har xil turdagi yuklar bilan ishlashda maxsus yoki qo‘shimcha
jihozlarning mavjudligi kabi masalalar haqida ham o‘rganishga arziydi.
Qimmatbaho tovarlarga
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
551
zarar etkazmaslik uchun ehtiyot choralarini ko‘rish va ushbu shartlar bajarilmasa, qo‘shimcha
xavfsizlik usullari yoki kompensatsiya to‘g‘risida tashuvchi kompaniya bilan maslahatlashish kerak.
YUklarga hamrohlik qiluvchi ekspeditorning xizmatlari, yuk qadoqlari, shuningdek, ayniqsa ayrim
qismlarning xavfsizligi va yaxlitligi uchun muhim mezondir.
Bundan tashqari har bir xususiy tashuvchini tanlashda ayrim muhim ko‘rsatkichlar mavjud
bo‘lib, ularni oltita yirik guruhga ajratish mumkin:
1.
Ish tajribasi. Ushbu guruh uchun mezon bo‘lib xususiy tashuvchining o‘tmishda shu kabi
loyihalar bilan ishlash tajribasi bor-yo‘qligini aniqlashga qaratilgan.
2. Avtomobil parki va transport vositalari. Transport xizmatlarini etkazib beruvchilarni
tanlashga xos bo‘lgan va mezonlar soni bo‘yicha eng to‘yingan kategoriya. Ularning barchasi nomzod
korxonaning texnik jihozlanishi va buyurtmani bajarish uchun jismoniy imkoniyatlarini aniqlashga
qaratilgan. Ushbu kichik guruh uchun mezonlar etkazib beruvchining parkini muzokaralarga taklif
qilishdan oldin ham eng real tasvirni berish uchun mo‘ljallangan.
2.
Haydovchilar. Iqtisodiy xavfsizlik uchun barcha nomzodlarni tekshirish bosqichida
kompaniya xodimlarining umumiy kadrlar va ijtimoiy siyosati, shuningdek, inson huquqlariga rioya
etilishi baholangandan so‘ng, haydovchilarning kasbiy mahoratini o‘rganish va ma’lum
mantiqiy
omillar va kompetensiyalar mavjudligini aniqlash.
3.
Nazorat va aloqa. Transport xizmatlari sohasida mijoz va etkazib beruvchi o‘rtasidagi
munosabatlarning o‘ziga xos xususiyati deyarli har kuni o‘zaro ta’sir qilishdir, shuning uchun
nomzod tomonidan qo‘llaniladigan xizmatlarni zamonaviylik va o‘rnatilgan biznes jarayonlariga
muvofiqligi uchun baholash muhimdir.
4.
YOqilg‘ini ishlatish. YOqilg‘i transport xarajatlarining muhim tarkibiy qismidir, shuning
uchun yoqilg‘ini tanlash, sotib olish va ishlatishga barcha mas’uliyat bilan yondashishiga ishonch
hosil qilishi muhimdir.
5.
Qo‘shimcha mezonlar. Ko‘pincha, bu guruh etkazib beruvchi bilan o‘zaro
aloqa qilish
qulayligi bilan bog‘liq mezonlardan iborat.
Mazkur ko‘rsatkichlar orqali baholash xususiy tashuvchilarga ko‘rsatayotgan transport
xizmatlariga alohida yondashgan holda, sifat va samaradorlikni ta’minlashlari uchun asos bo‘lib
xizmat qiladi. Aks holda ularning transport xizmatlari bozoridagi egallagan mavqei pasayishi yoki
bozordan umuman chiqib ketishi mumkin.
