91
Sarfni o‟lchashga mo‟ljallangan toraytirish qurilmalarini hisoblash uslub va
tartibi Davlat Standartlar qumitasi tomonidan tasdiqlangan maxsus normativ hujjatda
«Suyuqlik, gaz va bug‟lar sarfini standart difmanometr hamda soplolar orqali
o‟lchashning 50-213-80 qoidalari»da aniqlangan. Toraytirish qurilmalarini har
tomonlama o‟rganish diafragma, soplo va Venturi soplolarini normallashtirishga,
natijada esa bu asboblarni difmanometrlar
komplektida qiya, vertikal, dumaloq
quvurlardagi suyuqlik, gaz va bug‟larning sarfi hamda miqdorini o‟lchash uchun
ishlatishga imkon tug‟ildi. 13.3-rasmda standart diafragma tasvirlangan. Bu
diafragma maxsus darajalanishsiz hisoblanadi va diametri 50 mm hamda undan katta
quvurlar uchun 0,05kiradigan tomoni konsentrik teshikli yupqa diskdan iborat.
Uning chiqish tomoni
30…450 li konussimon qilib charxlanadi. Diafragma quvur devorlariga nisbatan
konsentrik shaklda o‟rnatiladi. Diafragmani
tayyorlashda uning materiali o‟lchanayotgan
muhit xususiyatlariga ko‟ra tanlanadi. Tanlangan
material diafragmaning shaklini va o‟tkirligini
saqlaydigan bo‟lishi kerak. Odatda bu materiallar
sifatida turli markadagi zanglamaydigan po‟latlar
tanlanadi. Quvo‟rning diametri katta bo‟lganda,
diafragma konussimon kengayishsiz ishlanishi
mumkin.
13.3-rasm. a) standart diafragma b) montaj chizmasi
Standart diafragmalar kamerali (13.3-rasm,
o‟qdan yuqori) va kamerasiz (13.3-rasm, o‟qdan
past) bo‟lishi mumkin. DK tipidagi xalqa kamerali diafrashmalar Dsh - 50…500 mm
shartli diametrli va Rsh =100 kgk/sm
2
(10 MPa) gacha shartli bosimli quvurlarda (DC
355-67) ishlatiladi. Xalqa kamerali diafragmalar bosimlar farqini tanlash uchun qulay
va aniq ishlaydi, lekin tayyorlanishi murakkab hamda metall ko‟p sarflanadi. Odatda,
bunday diafragmalar asbobsozlik zavodlarida buyurtmalarga muvofiq tayyorlanadi.
Kamerasiz diafragmalar Dsh=400…1600 mm shartli diametrli va Rsh=25 kgk/sm
2
(2,5 MPa) gacha shartli bosimga muvofiq Davlat standarti 4322-69 bo‟yicha
tayyorlanadi. Diafragma quvur o‟tkazgich flaneslari orasiga o‟rnatiladi (13.3-rasm, b)
Standart diafragma (1) xalqali kameralar 2 va 3 yordamida biriktiriladi.
Kameralar
quvur kesimi bilan oraliqlar hisobiga bog‟langan xalqa qistirmalar bilan
92
ta„minlangan. Kameralar maxsus parmalanishlar yo‟li bilan naychalar 4 bilan
ulangan.
13.4-rasmda ko‟rsatilgan standart soplolar qizdirilgan gaz, bug‟ hamda tajovuz
suyuqliklar sarfini o‟lchash uchun ishlatiladi. Bu asboblar maxsus darajalanishsiz,
diametri 50 mm va undan katta quvurlarda 0,05Oqimning kirishi tomonidagi teshik ravon dumaloqlangan, uning chiqishi tomonida
silindrik nasadkaga aylanadigan qismi bor. Silindrik qismining chiqish qirrasi o‟tkir
va to‟g‟ri turtburchak shaklida bo‟lishi kerak. Chiqish
qirrasini mexanikaviy
shikastlanishdan saqlash maqsadida soplo uchi charxlanadi.
Soploning ichki silindrik qismi silliqlangan. Bosimlar farqi xuddi
diafragmadagidek xalqali kameralar (13.4-rasm, o‟qdan baland) yoki alohida
parmalanishlar (13.4-rasm, o‟qdan past) yordamida o‟lchanadi. Diafragmalarga
qaraganda soplolar zanglashga chidamli, ifloslanmaydigan, o‟lchash
aniqligi yuqori
bo‟ladi.
Mavjud Venturi quvuri orasida chiqish qismi standart soploniki kabi
tayyorlangan quvurlar normallashtirilgan.
Shuning uchun bunday toraytirish qurilmalari Venturi standart soplosi nomini
olgan. Bu qurilma uzun yoki qisqa diffuzorli qilib tayyorlanishi mumkin.
Uzun
diffuzorli
Venturi
soplosining eng katta diametri quvur
diametriga teng bo‟lishi mumkin
(13.5-rasm,
pastki
qism),
qisqa
diffuzorli
soploning diametri esa
quvo‟rnikidan kichik (13.5-rasm ustki
qism). Uzun soplolar kam ishlatiladi,
chunki ularning narxi qimmat va
bosim
yo‟qotilishi
qisqa
soplolarnikiga nisbatan bir oz kam.
Bosimlar farqi alohida teshiklar orqali
asbobga uzatiladi. Bu teshiklarning
soni aylana bo‟yicha 4…6 ta dan kam bo‟lmasligi kerak.
Venturi soplosi diametri 50 mm va undan katta quvurdagi turli muhitlar sarfini
o‟lchash uchun darajalanishsiz ishlatiladi, shu bilan birga 0,05≤m≤0,6
shart
bajarilishi kerak. Bosimning yo‟qotilishi muhim ahamiyatga ega bo‟lgan hollarda
Venturi soplosi ishlatiladi. Bosimning yo‟qotilishini kamaytirish uchun ayrim
xollarda Venturi quvuri ishlatiladi. Bu quvurlar faqat zavodda tayyorlanadi.
Ifloslangan gaz va suyuqliklar sarfini o‟lchash uchun maxsus segment diafragmalar
hamda o‟tish teshigi ekssentrik joylashgan diafragmalar ishlatiladi. Bunday
diafragmalarni tayyorlash uchun sarf koeffitsientini albatta hisobga olish kerak. Ular
quvurlarga o‟rnatilgandan keyin ish sharoitida indivudual kalibrlanishi kerak. Davlat
standarti 8140-72
ga muvofiq, mamalakatimizda chiqariladigan difmanometrlar
quyidagi raqamlarga to‟g‟ri keladigan bosimlar farqi chegaralariga mo‟ljallangan:
1,0; 1,6; 2,5; 4,0; 6,3; 10; 16; 25; 63; 100; 160; 250; 400; 1000; 1600; 2500 kgk/m
2
,
shuningdek, 0,4; 0,63; 1,0; 1,6; 2,5; 4,0; 6,3 kgk/sm
2
difmanometrning yuqori
o‟lchash chegarasi berilgan maksimal sarfga mos bo‟lishi kerak.
