Orqadan qudasining “huh“, huh deya ketmon urib, loy agʻdarishini eshitganida, koʻzidan yosh sirqib
chiqdi: Churrasi tushib qolmasa edi.
A. Muxtor, Kumush tola;
2. Katta chiqim qilmoq.
Toʻyning oʻzi boʻladimi, uncha-munchaning churrasini tushiradi.
Shuhrat, Umr pogʻonalari
“Dabba
[a. – sekin harakatlanish, sudralish; kirib borish] 1 ot Ichki a’zolarning o‘zi
joylashib
turgan bo‘shliqdan shu bo‘shliq devori orqali tashqariga turtib chiqishi yoki pastga – moyakdonga
tushishidan iborat kasallik; churra. 2
Shunday kasallikka chalingan, mubtalo bo‘lgan (odam yoki
jonivor). Dabba odam. 3 ko‘chma dag‘l. Sudralgan, yurishmay qolgan ish, kasod bo‘lgan mol;
dangasa va ishyoqmas odam va sh. k. haqida”. Lug‘atning uchinchi bandida so‘zning ko‘chma
ma’nosi keltirib o‘tilgan va insonga nisbatan qo‘llanilganda
undagi dangasalik, ishyoqmaslik
xususiyatlarini ifoda etishi keltirib o‘tilgan. Ushbu ko‘chma ma’noni yuzaga keltirgan omil kasallik
natijasida harakatlanishning chegaralanishi va sekinlashishidir.
“Moxov
[a. – yo‘q qilish, chetlatish] Butun organizmni, xususan, teri,
asab sistemasi hamda
ichki a’zolarni zararlaydigan surunkali infeksion kasallik; shu kasalga yo‘liqqan shaxs.
Ha, Botir aka, hozir odamlar moxovdan hazar qilgandek mendan qochishadi. S. Ahmad,
Saylanma
2 ko‘chma rasvo, yaramas, chatoq: moxov odam, moxov ish.
Moxov odam. Moxov ish. Ishning moxovini chiqarmoq.
Dod deganda ham gap shuki, qiyin ekin, moxov ekin. Gazetadan
3 qarg‘ishni bildiradi. Moxov so‘zi inson xarakter-xususiyatlariga ishora qilib kelganda so‘zning o‘z
ma’nosidagi umumdan ajralganlik xususiyati ko‘chma ma’noning yuzaga kelishini ta’minlaydi.
Azaldan moxov kasalligiga chalingan kishilar umumdan ajratilgan,
moxov tarqagan hududlarga
kirish taqiqlangan. Kasallikning og‘ir kechishi, yuqumliligi sababli unga chalingan inson hamhar
qanday aloqadan chetlatilgan.So‘z inson xarakter-xususiyatiga ishora qilib
kelganda ayni shu holat
insonlarga qo‘shilmaslik, ular bilan aloqa qilishni istamaslik xususiyati so‘zning ko‘chma ma’nosi
inson xarakter-xususiyatini anglatish ma’nosi yuzaga kelishini ta’minlaydi. Ayni so‘z qarg‘ish,
so‘kishni ifodalash uchun qo‘llanilganda ham ayni xarakter-xususiyatlariga ishora qiladi.
Nega jim turibsizlar, uringlar moxov boʻlgurni! K. Yashin, Hamza
