Kasblarga qo’yiladigan psixofiziologik talablarni anio’lashda ilmiy

77 
C) tadqiqot farazi hamda izlanish materiallaridagi g`oyalarini o’rganish va ishlab 
chiqish mantiqi, yangi g`oyani ro’yobga chiqarish bosqichlari hamda ilmiy pedagogik 
tadqiqot 
D) tadqiqot farazi hamda izlanish materiallaridagi g`oyalarini o’rganish va ishlab 
chiqish mantiqi va metodlari, ilmiy pedagogik tadqiqot 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
§ 7. KASBGA YO’NALTIRISHDA MEHNAT RESURSLARINI HUDUDIY 
XUSUSIYATLARINI ANIQLASH HAMDA TA`LIM JARAYONIGA 
TADBIQ QILISH 

78 
O’zbekistonda bozor munosabatlariga o’tishning o’z modelini, ya`ni islohotlarni 
ravon va bosqichma-bosqich amalga oshirishga asoslangan modeli ishlab chiqilgan. U 
ko’pchilik mamlakatlarning bozor munosabatlariga keskin o’tishi va davlatning 
iqtisodiyotga minimal aralashuviga asoslangan modelidan, shuningdek minimal 
darajada iqtisodiyotni demokratlashtirish bilan davlatning iqtisodiyotga minimal 
aralashuviga asoslangan modelidan farq qiladi. O’zbekiston modeli iqtisodiy 
masalalarda davlatning faol ishtirok etishi zarurligi va bozor hamda demokratik 
o’zgarishlarni bosqichma-bosqich amalga oshirish kontseptsiyalariga asoslanadi. 
O’zbekistonda davlatga bir vaqtning o’zida bosh isloxotchilik va jamiyat ijtimoiy 
xayotining barqarorligini ta`minlovchi hamda kafolatlovchi bosh rol berilgan. 
Respublikada davlatning roli bozor iqtisodiyotini rivojlantirishda ham, shuningdek 
iqtisodiy o’zgarishlarning salbiy oqibatlaridan aholini muhofaza qilishda ham ko’zga 
tashlanmoqda. Kuchli ijtimoiy siyosat o’tish davrida bosh masalalardan biri deb e`lon 
qilingan. Islohotning birinchi bosqichi uchun aholini ijtimoiy muhofaza qilishga 
ajratilgan harajatlar miqdori respublika byudjetining deyarli uchdan bir qismini tashkil 
etdi. Biroq bozor tomon siljigan sari ushbu muxofazaning mexanizmlari va nufuzi 
o’zgarmoqda. har bir konkret davr uchun o’zgaruvchan iqtisodiy sharoitlarni hisobga 
olgan holda ijtimoiy moslashuv choralari qayta ko’rib chiqildi. Bu sohadagi kelajak 
strategiyasi aholini ijtimoiy muhofaza qilishning keng qamrovli tizimidagi, ijtimoiy 
kafolatlarni tizimiga asta-sekin o’tishi, shuningdek aholini davlat dotatsiyalari va 
subsidiyalari olishdan, xususiy biznes sohasida daromadlar olish imkoniyatlariga 
yo’naltirish ko’zda tutiladi.
Islohot boshlangandan buyon o’tgan davr ichida O’zbekiston aholisi 2700 ming 
kishiga (12,9 %) ko’paydi. Umumiy o’sishning deyarli to’rt qismi qishloq aholisiga 
to’g`ri keladi, uning solishtirma og`irligi 59,9 % dan 62,1 % ga o’sdi. Andijon, 
Qashqadaryo, Samarqand va Surhodaryo viloyatida 70 % ni tashkil etadi. Qolgan 
viloyatlarda 50 % dan 69 % gacha o’zgarib turadi. Respublikada ayollar soni erkaklar 
soniga nisbatan 101,7 % tashkil etadi.

79 
90 yillarda o’sish sur`ati pasaydi, ko’payish yuqoriligicha qoldi. Tug`ilish 
ko’rsatkichi ham pasaymoqda. 1997 yil 26% tashkil etdi. 1996 yili ko’zda tutilgan 
iqtisodiy o’sish demografik tendentsiyalarning o’zgarishi ham o’z ta`sirini ko’rsatdi. 
SHahar aholisi o’sish sur`ati ko’payib, qishloqniki pasaya bordi. Tashqi migratsiya 
qisqardi, nikohlar soni o’sa boshladi. Orolbo’yi regionining og`ir ahvolda ekanligini 
ta`kidlash joiz. Ekologik omilning salbiy ta`siri ilgari faoliyat ko’rsatgan ishlab 
chiqarish turlarini hamda ish o’rinlarini qisqartirishga olib kelmoqda, chunki 
dengizning mavjudligi bilan bevosita bog`liq bo’lgan mazkur ekosistema uchun 
an`anaviy hisoblangan hunarmandchilik va boshqa tarmoqlar yo’qolib bormoqda. 
1997 yili regionning mehnat birjasida 6,1 ming kishi ro’yxatga olingan. 
1997 yilning oxirida O’zbekistonda mehnatga layoqatli yoshdagi aholining 
solishtirma salmog`i 49,5% ni (11,4 mln.kishi), 16 yoshgacha bolalar va o’smirlar – 
42,8% ni (9,9 mln.kishi) nafaqa yoshdagi shaxslar 7,7 % ni (1,8 mln. kishi)ni tashkil 
etdi. YOshlarning 9 yillik maktabdan so’ng kasb-hunar kollejlari va akademik 
litseylarda 3 yil ta`lim olishlari majburiy belgilanganligi, mehnatga layoqatsiz yoshni 
18 yoshga olib keldi. Bu o’z navbatida mehnat bozoridagi vaziyatni birmuncha 
kamaytirishi mumkin. 1997 yilda mehnatga layoqatli fuqarolar soni 1991 yilga 
nisbatan 1592.1 ming kishiga (15,7 %) o’sgan. Bu o’sishning yarmidan ko’prog`i 
(863,1%) oxirgi 3 yilga to’g`ri keladi. Bundan vaziyat xozirgi kunda mehnat bozorida 
ba`zi bir keskinliklarni, kadrlar tayyorlash sohasi uchun esa qo’shimcha vazifalarni 
keltirib chiqaradi. 
Respublikamizda mehnatga layoqatsiz yoshdagi shaxslar sonining katta 
miqdorda ekanligi, daromadlar, samarali bandlik, ijtimoiy sug`urta kafolatlarini 
ta`minlashga asoslangan, kuchli ijtimoiy siyosat olib borish zarurligini belgilab berdi.
Bu borada bolalarni bo’sh vaqtlarida turli faoliyatlarga jalb qilib, ularni 
ko’rgazmalarga, muzeylarga borishni tashkil qilib, ota-onalar o’z farzandlarini oila 
sharoitidan kelib chiqqan holda qavmu-qarindoshlar, amaki-tog`alar, amma-xolalar, 
aka-ukalar, opa-singillar hamda mahalla-qo’shnilarni mehnat-kasblari bilan 
tanishtirishlari lozim. SHu bilan oiladagi o’g`il-qizlar, o’z kuchlarini va qiziqishlarini 

80 
hisobga olgan holda mavjud ishlarni ―sinab ko’rish‖ tamoyiliga binoan bajarishlari 
maqsadga muvofiqdir. 

Download 1,29 Mb.