J. S. Salimov, N. B. Pirmatov

Download 3,86 Mb.
bet	125/172
Sana	30.11.2023
Hajmi	3,86 Mb.
	#108639

Bog'liq
J. S. Salimov, N. B. Pirmatov

Bu sahifa navigatsiya:

• (Hgari
• 0‘zgarmas tok mashinalari chulg‘amlarini hisoblash tartibi
• Sirtmoqsimon chulg‘amlar
• To‘lqinsimon chulg‘amlar
• 0‘zgarmas tok mashinalari yakor chulg‘amlarining turlarini taqqoslash va ularni tanlash
• BOB. 0‘ZGARMAS TOK MASHINASINING MAGNIT MAYDONI VA YAKOR REAKSIYASI 0‘zgarmas tok mashinasining generator rejimidagi magnit maydoni

Cliulg'ainning nonti
O'zgarmas tok mashinasi chulg‘amlari nchlarining belgilanishi
01.01.1987-yi ishlah chiqa modernizatsi} nadigan i uchun (Hgari	Igacha rilgan va a qili- nashinalar gi)	01.01.1987-yiUlan keyin ishlab chi- qarilgan mashina- lar uchun (Yangi)
Boshi	Oxiri	Boshi	Oxiri
Yctkor chnlg 'ami	YAl	YA2	A1	A2
Mustaqil qo 'zg 'atish chulg ‘ami	N1	N2	F1	F2
Parallel qo ':g 'atish chulg 'ami	SHl	SH2	El	E2
Ketma-ket qo ':g 'atisli chulg ‘ami	S1	S2	Dl	D2
Oo shimcha qntblar chiilg'anii	D1	D2	VI	V2
Kompensatsion chnlg 'ani	Kl	K2	S1	S2

0‘zgarmas tok mashinasi chulg‘amlari uchlarining belgilanishi. Xalqaro standartga moslashtirib ishlab chiqilgan standart (GOST 26772—85)ga muvofiq 1.01.1987 dan MDH mamlakatlari elektr mashinasozligi zavodlarida ishlab chiqarila boshlagan 0‘T mashinalari chulg‘amlari uchun yangicha belgilanish joriy qilingan (27.1 -jadval).

3. 
   0‘zgarmas tok mashinalari chulg‘amlarini hisoblash tartibi
   

0‘TM chulg'amlarini hisoblash quyidagicha amalga oshiriladi.

1. 
   (27.13)^(27.16) tengliklar bo'yicha chulg‘am simmetriya shartlari tekshiriladi.
   
2. 
   (27.7) + (27.9) formulalar bo‘yicha chulg‘amning qadamlari aniqlanadi.
   
3. 
   Chulg‘amning yoyilma sxemasi chiziladi, buning uchun:
   

1. 
   yakor pazlari seksiyalarining aktiv tomonlari bilan sxematik tarzda chiziladi;
   
2. 
   seksiyaning aktiv tomonlari ulangan kollektor plastinalari shu seksiyaga nisbatan simmetrik qilib joylashtiriladi;
   

4. 
   seksiyalar va pazlar (1-seksiyaning yuqori qatlami 1-pazda, 2-seksiyaning yuqorigi qatlami 2-pazda va hokazo tarzda joylashadigan qilib) hamda kollektor plastinalari nomerlab chiqiladi (pazni nomerlash ixtiyoriy bo‘lib, uni xohlagan pazdan boshlash mumkin);
   
5. 
   tish bo‘linmalari birligida o‘lchangan qutb bo‘linmasi x_z= Z/ (2p) aniqlanadi va yakor yoyilmasi bo‘yicha geometrik neytralni bir- biridan «t» masofada joylashtirib, qutblarning ta’sir zonasi chegaralanadi. Qutbning eni (b_m) taxminan b_m« 0,8x_z ga teng qilib olinadi;
   

0 yakorga hamma seksiyalarni oldin aniqlangan y,, y, y₂, y_k qadamlar bo‘yicha joylashtirib chiqiladi;

7. 
   cho‘tkalar joyiga qo‘yiladi va ularning qutbiyligi (ishorasi) aniqlanadi. Buning uchun yakoming aylanish yo'nalishi va qutblaming ishorasi ixtiyoriytanlanadi. So'ngra “o‘ngqo‘1” qoidasiga ko‘ra (K.3,a- rasm), yakor chulg‘ami o‘tkazgichlaridagi EYK larning yo‘nalishi aniqlanadi (27.9-rasm);
   
8. 
   bir necha tenglashtiruvchi ulanishlar qo‘yib chiqiladi (27.9- rasm).
   

4. 
   Chulg‘amning yoyilgan sxemasi bo‘yicha, uning prinsipial elektr sxemasi tuziladi. Sxemani chizish ixtiyoriy cho‘tkadan boshlanadi va shu cho‘tkaning o‘zida tugallash kerak bo‘ladi (27.9- rasm).
   

4. 
   Sirtmoqsimon chulg‘amlar
   

Oddiy (biryoUli) sirtmoqsimon chulg'amda har qaysi seksiyaning boshi va oxiri yonma-yon yotgan ikkita kollektor plastinalariga ulangan
27.9-rasm. Oddiy o‘ng yo ‘ili sirtmoqsimon chulg‘am- ning yoyilma sxemasi (S = K = 18, 2p = 4, u_p =1);
I teng — I tur tengiashtirgichlar.
bo‘ladi. Bunda har qaysi oldingi seksiyaning oxiri keyingi seksiyaning boshi bilan ulanadi va shu tarzda chulg‘am so‘nggi seksiyasining oxiri birinchi seksiyaning boshi bilan, ya'ni chulg‘am tutashgunga qadar yakor aylanasi bo‘yicha (kollektor bo‘yicha ham) ulab boriladi.
27.1-m i s o l. Seksiyalari bir o‘ramli, oddiy, o‘ng yo‘lli, ikki qatlamli sirtmoqsimon chulg‘amni Z=18, 2p = 4, y_p=l, 2a = 2p berilganlar bo‘yicha hisoblash, yoyilma va elektr sxemalarini chizish talab etilgan bo‘lsin.
Buning uchun (27.13)^(27.16) lar bo‘yicha chulg‘amning simmetriya shartlarini tekshiramiz: S₃= 18/18 =1; S₄= 18/2 =9; S_;=18/2 =9; S₆= 4/2= 2, demak, S₃h-S₆ larb.s., binobarin, hamma simmetriya shartlariga rioya qilingan.
Berilgan chulg‘amni hisoblash yuqorida keltirilgan tartibda quyidagicha amalga oshiriladi.
Oddiy o‘ng yo‘lli sirtmoqsimon chulg‘am uchun (27.9) formulaga muvofiq y =y =+l. Elementar pazlar soni y =1 bo‘lgani uchun
K p

4. 
   formulaga ko‘ra
   

Z = Z = S = K=18ga ega bo‘lamiz.
Chulg‘amning birinchi y, va ikkinchi u₂ qadamlarini (27.7 va 28.8) formulalar bo‘yicha hisoblaymiz: y,= Z_c /(2p) ± s = 18/4 ± 2/27. Chulg‘am qadami butun son bo‘lishi shart, shu boisdan y, = 4 dcb qabul qilamiz, ya’ni qisqartirilgan qadam olamiz, chulg‘amning ikkinchi qadami esa y₂= y,—y = 4—1=3 ga teng bo‘ladi.
Mazkur chulg‘amni yoyilma sxema taizida chizish uchun tekislikda 18 ta vertikal to‘g‘ri chiziq o‘tkazamiz, ular elementar pazlami tasvirlaydi. Bunda tutash chiziqlar seksiyaning birinchi aktiv
tomonini, ya’ni pazdagi chulg‘amning yuqorigi qatlamini, punktir chiziqlar esa shu pazda joylashgan boshqa seksiyaning ikkinchi aktiv tomonini ifodalaydi. Seksiyalarni (ularning boshi bo‘yicha) va kollektorlarni chapdan o‘ngga tomon nomerlaymiz.
Elementar pazlarning yuqorigi qatlamida yotuvchi seksiyalarning 1-tomonlari bilan ulangan kollektor plastinalarini bir xil raqamlar bilan belgilaymiz va 1-kollektor plastinasidan boshlaymiz. Uni 1- seksiyaning boshi bilan tutash chiziq yordamida birlashtiramiz. Bu seksiyaning ikkinchi tomoni (1 + y,= 5)- elementar pazning pastki qatlamida yotadi va 2-kollektor plastinasi (5—y₃=2) ga punktir chiziq bilan ulanadi. Xuddi shu plastinaga 2-seksiyaning boshini ulaymiz, so‘ngra yana y,= 4 qadam tashlab, bu seksiyaning oxirini (2+y,= 6)- ■ elementar pazning pastki qatlamiga joylashtiramiz va hokazo. Nihoyat, so‘nggi, ya’ni 18-seksiyaning boshini 18-elementarpazningyuqorigi qatlamiga, oxirini esa 4-pazning pastki qatlamiga joyiashtiramiz va 1-chulg‘am boshlangan kollektor plastinasiga ulaymiz. Natijada chulg‘am butunlay tutashtirilgan bo‘ladi (27.9-rasm).
Oddiy sirtmoqsimon chulg‘amda kollektorplastinalari quyidagicha joylashtiriladi. Masalan, 1-kollektor plastinani simmetrik joylashtirish uchun:

1. 
   1 va 2-kollektor plastinalarini ajratib turuvchi chiziq oddiy chulg‘amlarda 1- seksiya o‘qi bilan ustma-ust tushishi kerak;
   
2. 
   seksiyaning har ikki uchlarining uzunligi bir xil, ya’ni ab — apj boлishi kerak (27.9-rasm).
   

Bizning misolimizda yoyilma chizig‘i 18 va 1-pazlar orasida joylashgan geometrik neytral bilan ustma-ust tushgan.
Barcha seksiyalarni ulab bo‘lgandan keyin sxemada qutblar tasvirlanadi; ularning o‘rtasi (o‘qi) bir-biridan t masofada bo‘ladi.
Magnit maydon kuch chiziqlarining yo‘nalishini odatda shimoliy qutb N dan yakor chulg‘ami tomon chiqib, janubiy qutb S ga kiradigan qilib olinadi. Yakor soat strelkasiga teskari yo'naladi deb olamiz va EYK laming yo‘nalishini seksiyaning yuqorigi qatlamlarida ko‘rsatish tavsiya etiladi.
Sxemaning eng muhim jihatlaridan biri, unda cho‘tkalarning to‘g‘ri joylashtirilishidir. Cho‘tkalarni kollektorning aylanasi bo‘ylab geometrik neytrallarda mutlaqo bir tekis o‘rnatish zarur. Bunda yakordagi neytral bilan kollektordagi neytralni bir-biridan ajrata bilish zarur.
Yakordagi neytral— mashinaninggeometrik neytrali, kollektordagi neytral esa mazkur cho‘tkaning ro‘parasidagi qutb o‘qi bilan ustma- ust tushadigan chiziqdir.
Chulg‘amning qadami to‘la bo‘lgandagina seksiyaning tomonlari geometrik neytral chiziqlari bilan ustma-ust tushadi, chulg‘am qisqartirilgan qadamli bo‘lganda esa bu tomonlar geometrik neytral yaqinida yotadi. Seksiyaning pazlardan tashqarida joylashgan qismi simmetrik ulangan boisa cho‘tkalar kollektorga qutblarning o‘ai bo‘vicha o‘rnatiladi. Ko‘rib chiqilayotgan onda cho‘tkalar orqali qisqa tutashgan seksiyalar neytral zonalarda yotadi (27.9-rasm).
Qolgan qutblar va cho'tkalarning o‘qlari biri undan keyingisidan 180 cl. gradusli yoy masofasida turishi, ya’ni qutblar Z_e/ (2r) seksiya masofasida (ko‘rilayotgan misolda —18/4 =4,5), cho‘tkalar esa K / (2p) kollektor plastinalari masofasi (ko‘rilayotgan holda — 18 / 4 = 4,5)da turishi kerak.
Oddiy sirtmoqsimon chulg‘amlarda cho‘tkalar soni qutblar soniga teng.
Yakor chulg¹"aminingparallel shoxobchalari. Yakorning aylanish yo'nalishini belgilab o‘ng qo‘l qoidasi bo‘yicha EYK lar yo‘nalishi aniqlanadi. Cho‘tkalarning ishorasini aniqlashda qaysi cho‘tka (yoki cho‘tkalar)dan tashqi zanjirga tok yo‘nalgan bo‘lsa u (yoki ular) musbat ishorali (ko‘rilayotgan holda V, va V₂ cho‘tkalar), qolgan (A, va A₂) cho‘tkalar esa manfiy ishorali hisoblanadi. Bir xil ishorali cho‘tkalar parallel ulanib mashinaning tegishli klemmalariga chiqariladi.
Oddiy chulg‘amlarda har bitta cho‘tkaning eni bitta kollektor plastinasi enidan kichik bo‘lmasligi kerak, masalan, elementar pazlari y_t>l bo‘lgan oddiy sirtmoqsimon teng seksiyali chulg‘amda clio‘tkalarning eni «y_p» ta kollektor plastinani yopadigan bo‘lishi kerak.
To‘rtta cho‘tkani to‘rtta qutbning ostiga o‘matgandan keyin (chunki bizning misolimizda 2p = 4) sxema bo‘yicha yakor chulg‘amining seksiyalarida (27.9-rasm) EYK (yoki tokning) yo‘nalishini kuzatib, oddiy sirtmoqsimon chulg‘amning parallel shoxobchalari sonini aniqlash mumkin.
Parallel shoxobcha chulg‘amning ikkita turli ishorali qo‘shni cho‘tkalari orasida ketma-ket ulangan, hamda EYK (yoki toki) bir xil yo‘nalishga ega bo'lgan, bir necha seksiyadan iborat qismdir.
Parallel shoxobchalar ulanishlarining elektr sxemasi 27.9- rasmdagi yoyilma sxema yordamida chiziladi. Qog‘oz varag‘ining bir tomonida bir xil ishoradagi (faraz qilaylik manfiy) cho‘tkalar va ular tegib turgan kollektor plastinalari ko‘rsatiladi, o‘ng tomonda esa musbat ishorali cho'tkalar joylashtiriladi.
So'ngra 1-seksiyadan boshlab chulg‘am seksiyalarini aylanib chiqish boshlanadi.
Bu seksiyalar ko‘rilayotgan onda A, cho'tka bilan qisqa tutashgan
27.10-rasm. 21.9-rasmda ko‘rsatilgan chulg‘am parallel shohobchalari ulanishining prinsipial elektr sxemasi.
bo‘ladi va shuning uchun u ishchi seksiya bo‘la olmaydi. Keyin 2, 3, 4 va 5-seksiyalari keladi, ular o‘zaro ketma-ket ulanadi va bitta parallel shoxobchani hosil qiladi. 5-seksiya musbat ishorali V, cho‘tka o'rnatilgan 6-kollektor plastinasi bilan ulanadi. Xuddi shu tartibda butun chulg‘am aylanib chiqiladi.
Tahlil qilinayotgan chulg‘am to'rtta parallel shoxobchadan iborat. Oddiy sirtmoqsimon chulg‘amda parallel shoxobchalar soni doimo mashina qutblari soniga teng bo‘ladi, ya'ni
2 a = 2 p. (27.17)
Ikki qo‘shni pazlar orasidagi siljish burchagi a quyidagiga teng: a = (360p)/S. (27.18)
Murakkab sirtmoqsimon chulg'amda, masalan, ikki yo‘lli (m=2) chulg‘amda, har qaysi oldingi toq nomerli seksiyaning oxiri keyingi toq nomerli seksiyaning boshi bilan va keyingi toq seksiyalar ham shu tarzda ulanib borilganda so'nggi toq seksiyaning oxiri 1 -toq nomerli seksiyaning boshi bilan ulanib, ikki yo‘lli chulg‘amning 1-yarmini
hosilqiladi. Juft nomerli seksiyalami shu tartibda ulab chulg‘amning 2-yarmi hosil qilinadi.

5. 
   To‘lqinsimon chulg‘amlar
   

Oddiy to‘lqinsimon chulg‘am. To‘lqinsimon chulg‘amlar turli qutblar ostida joylashgan seksiyalami ketma-ket ulash natijasida hosil bo'ladi, shuning uchun ularni ketma-ket chulg‘amlar deyiladi.
To‘lqinsimon chulg‘amlarning o ‘ziga xos xususiyati shundan iborotki, seksiyalarning uchlari sirtmoqsimon chulg‘amlardagidek qo'shni kollektor plastinalariga emas, balki taxminan (2x) ga teng masofada joylashgan ikki kollektor plastinasiga ulanadi. Yakorni bir aylanib chiqishda mashinada qancha juft qutblar “ p ” bo‘lsa, shuncha seksiya joylashtiriladi. To‘lqinsimon chulg‘amning seksiyalari bir o‘ramli va ko‘p o‘ramli (2 va undan ortiq) bo‘lishi mumkin.
Oddiy (bir yo‘lli) to‘lqinsimon chulg‘amlar uchun chulg‘amning natijaviy qadami “ y ” kollektor bo‘yicha qadami “y” ga teng bo‘ladi: y_k=y=(K± 1) / p = (y_rZ ± l)/p, (27.19)
bu yerda K - kollektor plastinalari soni; p — mashina juft qutblari soni.
(27.19) formuladagi minus “ — ” ishora yakor seksiyalari va kollektor plastinalarini ulash jarayonida yakor bo‘yicha bir marta aylangandagi oxirgi kollektor plastinasi 1-plastinadan chapda joylashganini bildiradi. Shuning uchun manfiy ishora chap yo‘lli chulg‘amga, musbat ishora esa o‘ng yo‘lli chulg‘amga mos keladi. 0‘ng yo‘lli chulg‘am tayyorlashda mis ko‘proq sarf bo‘lganligi sababli, amalda chap yo‘lli to ‘Iqinsimon chulg‘amlar qo ‘llaniladi.
Simmetrik to'lqinsimon chulg'amda y_k = y qadam butun sondan iborat bo‘lishi kerak. Bu shartga rioya qilish uchun (27.19) formula “p” juft bo‘lganida K toq bo‘lishi kerak va aksincha. Juft qutblar soni p = 2 bo'lganida p_r faqat toq son bo‘lishi kerak.
ToMqinsimon chulg‘amning birinchi qadami p,, sirtmoqsimon chulg‘amdagidek, (27.6) formula bilan aniqlanadi, ya’ni p, = Z_c/ (2p) ± e-
To‘lqinsimon chulg‘amning ikkinchi qadami p₂ quyidagicha hisoblanadi:
v₂ = v - y, . (27.20)
Quyida oddiy ikki qatlamli to‘lqinsimon chulg‘amni ko‘rib chiqamiz.
27.2-m i s o l. Yakor chulg‘amining berilgan qiymatlari: Z = Z= S=K =17, y = 1, 2p = 4. Ulanish turi — oddiy chap yo‘lli to‘lqinsimon chulg‘am. Seksiyalar bir o‘ramli. Chulg‘amning sxemasini va parallel shoxobchalari sxemasini chizish talab qilinadi.
Chulg‘am qadamlarini hisoblashda (27.6), (27.19) va (27.20) lardan foydalaniladi, ya’ni: y, = Z / (2p) ±e= 17/4 — 1 / 4 = 4; y_k= y = (K-l) / p = (17-1) } 2 = 8; y₂= y -y, = 8 - 4 = 4. To'lqinsimon chulg‘amlarda cho‘tka va qutblarni joylashtirish tartibi sirtmoqsimon chulg‘amlardagidan biroz farq qiladi. To‘lqinsimon chulg‘amlarda cho‘tkalar qutblarga nisbatan simmetrik joylashgan seksiyalarni qisqa tutashtirish shartini aniq bajarish mumkin emas, chunki cho‘tkalar bilan qisqa tutashtirilgan ayrim seksiyalar bu yerda magnit maydonida biroz siljib qoladi va, binobarin, ular ayni bir vaqtda qutblarga nisbatan simmetrik joylasha olmaydi.
Shu boisdan quyidagi usul tavsiya etiladi: qutblardan ixtiyoriysini birinchi aylanib o‘tiladigan yoMning boshi va oxiriga nisbatan simmetrik joylashishi zarur.
Demak, berilgan misolda bitta cho'tka 17 va 1-plastinalar orasida o‘rnatilishi kerak. Qolgan qutblari ham shu tarzda 1-misoldagidek chiziladi va ulaming o‘rtasiga boshqa cho'tkalar qo‘yib chiqiladi. Qutb va cho‘tkalarning yakorga nisbatan bunday joylashuvi vaqtning faqat bir oniga to‘g‘ri keladi, seksiya o‘tkazgichlaridagi tokning yo‘nalishi
27.11- rasm. Oddiychap yo'lli to‘iqinsimon chulg'am sxemasi (Ze = S = K = 17; 2p = 4; y, = 4; y=y_k = 8).
esa mashinaning generator rejimida ishlashini va aylanish yo'nalishi soat strelKasiga teskari yo‘nalganligini hisobga olib ko‘rsatilgan.
Oddiy to‘lqinsimon chulg‘am parallel shoxobchalarini ulash elektr sxe^mas'ⁿi qurish 27.1-misoldagidek (27.3-bandga qarang) amalga oshiriladi.
Oddiy toMqinsimon chulg‘am juft qutblar soni “p” ning qiymatidan qat’iy nazar ikkita parallel shoxobchaga ega:
2a = 2. (27.21)
Har qaysi cho‘tkaga to‘g‘ri keladigan tokni kamaytirish va kollektorning uzunligini qisqartirish uchun (bunda misdan tejaladi) cho‘tkalarning to‘la soni qutblar soniga teng qilib olinadi. Mashina klemmalaridagi kuchlanish bir parallel shoxobchaning EYK bilan aniqlanadi.
Oddiy to'lqinsimon chulg‘amlarda har qaysi parallel shoxobchaning seksiyalari mashinaning hamma qutblari ostida bir tekis taqsimlangum uchun chulg‘amlarni 1-tur tenglashtiruvchi ulanishlarsiz tayyorlashga imkon beradi.
Murflkkab toⁱIqinsimon chulg'am. Murakkab to‘lqinsimon chulg‘arri bir yakorning pazlariga joylashtirilgan bir nechta oddiy to‘lqinsimon chulg‘amlardan iborat bo‘ladi. Har qaysi to‘lqinsimon chulg'arnda ikkita parallel shoxobcha bo‘lganligidan, murakkab chulg‘arridagi parallel shoxobchalar soni:
2 a = 2 m, (27.22)
bu yerda m ~ murakkab chulg‘amni hosil qilgan oddiy to‘lqinsimon chulg‘arrming parallel shoxobchalari soni (mashina qutblari soniga bog‘liq emas).
Murakkab chulg‘amni hosil qiluvchi oddiy toMqinsimon chulg‘arnlar cho‘tkalar yordamida o‘zaro parallel ulanadi. Ayni bir onda cho‘tka bilan qoplanadigan plastinalar soni parallel juft shoxobchalar soni (a) dan katta boлishi kerak.
Murnkkab toMqinsimon chulg‘amda natijaviy qadam va kollektor bo‘yicha qadam o‘zaro teng boлib quyidagi formuladan aniqlanadi: y - y_k = (K ± m) / p = (K ± a) / p. (27.23)
Murakkab toMqinsimon chulg‘amning qolgan (y, va y,) qadaml^ar'ⁿ* hisoblash formulalari oddiy toMqinsimon chulg‘arnlardagidek boлadi.

6. 
   0‘zgarmas tok mashinalari yakor chulg‘amlarining turlarini taqqoslash va ularni tanlash
   

Chulg‘am turlari quyidagi mulohazalarga ko‘ra tanlanadi:

1. 
   cho'tkalar ostidan kuchli uchqun chiqmasligi uchun yakor parallel shoxobchalaridagi tok kattaligi 350 A dan oshmasligi kerak;
   
2. 
   kollektor plastinalari soni haddan tashqari ko‘p bo‘lmasligi, plastinalaming qalinligi mexanik mustahkamlik sharti bo‘yicha kamida 3,5 mm bo‘lishi kerak;
   
3. 
   kollektor plastinalarining eng kam sonini tanjashda, ikki qo‘shni plastinalar orasidagi kuchlanish ko‘pi bilan 30 V dan oshmasligi kerak.
   

Chulg‘am turini tanlashda parallel shoxobchalari eng kam bo‘lgan oddiy to‘lqinsimon chulg‘amlar (a =1) ma’qul ko‘riladi, buning ustiga unda tenglashtiruvchi ulanishlar boлishi talab etilmaydi.
Yakordagi faol tomonlar soni bir xil bo‘lganida generatorning EYK to‘lqinsimon chulg‘am qo‘llanilganda sirtmoqsimon chulg‘amdagidan katta bo‘ladi. Masalan, to‘lqinsimon va sirtmoqsimon chulg‘amlar uchun quyidagilar Z=24 va 2p = 4 berilgan bo‘lsin. U holda to‘lqinsimon chulg‘am qo‘llanilganda har qaysi parallel shoxobchaga 12 seksiya, sirtmoqsimon chulg‘am qo‘llanilganda faqat 6 ta seksiya ulangan bo‘ladi. ToMqinsimon chulg‘am bo‘lgan holdagi EYK sirtmoqsimon chulg‘am bo‘lgan holdagidan 2 marta katta bo‘ladi.
Har qaysi parallel shoxobchadagi tokni kamaytirish uchun hamda oddiy sirtmoqsimon chulg‘amda qo‘shni plastinalar orasidagi kuchlanish yo‘l qo‘yilganidan yuqori bo‘lgan hollarda parallel shoxobchalar sonini oshirish uchun murakkab sirtmoqsimon chulg‘amlar ishlatiladi. Ko‘pincha ikki marta tutashgan sirtmoqsimon chulg‘amdan foydalaniladi.
Katta quvvatli 0‘T mashinalarida va og‘ir ish sharoitli rejimlarda ishlatiladigan 0‘T mashinalari uzun ba'zan aralash chulg‘amlar qo‘llaniladi. Sirtmoqsimon chulg‘amga qaraganda bu chulg‘amning asosiy afzalligi — tenglashtiruvchi ulanishlarga hojat yo‘qligidir. Tenglashtiruvchi ulanishlarni joylash qiyin bo‘lgan katta tezlikli 0‘T mashinalarida bu juda muhimdir. Foydalanish nuqtayi nazaridan aralash chulg‘amlarning eng katta kamchiligi — ularni ta'mirlash qiyinligidir.
Toki katta va kuchlanishi past boлganda u_p= 1 qiymat ishlatiladi. IJ_N =220 V, P_N > (30^-50) kW bo'lganda seksiyalardagi o‘ramlar soni hamma vaqt w_s= 1 bo‘lishi kerak.
Nazorat savollari:

1. 
   0 ‘zgarmas tok generatorining ishlash prinsipini so ‘zlab bering
   
2. 
   0‘T mashinasi chulg ‘amlarini hisoblash qanday amalga oshiriladi?
   
3. 
   Chulg'amlaming simmetriya shartlari nimalardan iborat?
   
4. 
   Chulg'am turi qanday tanlanadi?
   

27. 
    BOB. 0‘ZGARMAS TOK MASHINASINING MAGNIT MAYDONI VA YAKOR REAKSIYASI
    
    1. 
       0‘zgarmas tok mashinasining generator rejimidagi magnit
       

maydoni
Salt ishlashidagi magp.it maydon. Salt ishlayotgan 0‘T generatorida asosiy magnit maydon qo‘zg‘atish chulg‘ami MYK tomonidan hosil qilinadi.
0‘T mashinalarining magnit xarakteristikasi sinxron mashinalarnikiga o‘xshagan bo‘ladi. 0‘T mashinasining magnit zanjirini hisoblashga oid ma'lumot 31-bobda berilgan (31.4-bandga qarang).

Download 3,86 Mb.