UMUMIY O‘RTA TA’LIM MUASSASALARIDA TA’LIM SIFATINI BOSHQARISH
D.M.Xakimova
Toshkent shahar PYMO‘MM
“Ijtimoiy-iqtisodiy va amaliy fanlar metodikasi” kafedrasi mudiri
p.f.f.d. (PhD) dotsent.
Maktabda sifatni boshqarish inson va eng avvalo o‘qituvchi bilan ishlashdan boshlanib,
kadrlar bilan ishlash, ularning kasbiy saviyasini oshirish bilan yakunlanadi. Boshqa yo‘l yo‘q.
(Yu.A.Konarjevskiy)
Ta’lim sifatini boshqarish muammosi har qanday maktab, har bir rahbar va o‘qituvchi uchun
eng dolzarb masalalardan biridir. Ta’lim sifati muammolarini ko‘rib chiqishda biz bir qator asosiy
tushunchalarga tayanamiz: sifat, sifatni ta’minlash, ta’lim, ta’lim sifatini boshqarish, sifatni
oshirish. Sifat - ob’ektning belgilangan va nazarda tutilgan ehtiyojlarni qondirish qobiliyati bilan
bog‘liq bo‘lgan xususiyatlar to‘plami.
Sifatni ta’minlash - doimiy nazorat ostida bo‘lgan va sifat talablarining bajarilishiga ishonch
hosil qilish uchun zarur bo‘lgan barcha rejalashtirilgan va amalga oshirilayotgan tadbirlar. Ta’lim
- bu o‘quvchilar tomonidan madaniy namunalar va qadriyatlarni rivojlantirishni, tizimlashtirilgan
bilim va ko‘nikmalarga, shuningdek, hissiy munosabat tajribasiga asoslangan o‘z “men”ini
shakllantirishni ta’minlaydigan shaxsni hayotga maqsadli ijtimoiylashtirish.
Ta’lim sifatini boshqarish - ta’lim sifatini ta’minlash, takomillashtirish, monitoring qilish va
baholashga qaratilgan strategik va tezkor harakatlarning tizimli ravishda amalga oshirilgan tizimi.
364
“Ta’lim muassasalarida boshqaruv va o‘quv sifatini
takomillashtirish muammolari” – respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi
JIZZAX DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI
06.12.2022
Sifatni oshirish - ta’lim faoliyatining mavjud parametrlarini ta’lim sifati sohasidagi siyosatda
belgilangan maqsad va vazifalarga yaqinlashtirish jarayoni va natijasidir.
Muayyan ta’lim muassasasida ta’lim tizimining holati va rivojlanishini tahlil qilish uchun
"sifatni yaxshilash" kontseptsiyasi muhim ahamiyatga ega bo‘lib, u doimiy rivojlanish jarayonida
sifat ob’ektidagi ijobiy o‘zgarishlarni tavsiflaydi, bu esa yakuniy natija muvaffaqiyatga erishishini
anglatmaydi.
Sifat sohasidagi ishlar o‘quv jarayonining bevosita sub’ektlari (ta’lim beruvchi va ta’lim
oluvchilar) va ta’lim muassasasining tashqi hamkorlari (ota-onalar, ish beruvchilar, ijtimoiy
muassasalar) bilan bog‘liq holda maksimal ochiqlikka intiladi.
Sifat sohasidagi asosiy tarkibiy qismlarni shakllantirish, muvofiqlashtirish va tasdiqlash
ta’lim muassasasi ma’muriyatining eng muhim funktsiyalaridan biridir. Muayyan natijalarga
erishish uchun aniq harakatlar dasturini taklif qilish, maqsadlarni aniq shakllantirish, sifat sohasida
ishlash tashkilot xodimlari uchun rag‘batlantiruvchi rol o‘ynashi, uning kasbiy fazilatlarini saqlab
qolish va uni pedagogik va uslubiy mahoratni oshirishga majbur qilishi mumkin.
Sifat sohasidagi ishlarni shakllantirish sifatni strategik rejalashtirish jarayoni bilan
chambarchas bog‘liq bo‘lib, bu uzoq muddatli ustuvorliklarni shakllantirishga imkon beradi va
tashkilotning rivojlanishi, xodimlar faoliyatida oqilona o‘zgarishlarga yordam beradi. Strategik
rejalashtirishning yetakchi maqsadlari nafaqat ma’lum bir davr uchun ta’lim muassasasini
rivojlantirishning umumiy rejasini ishlab chiqish, balki ushbu ta’lim muassasasi tomonidan taqdim
etiladigan ta’lim xizmatlarining asosiy yo‘nalishlarini iste’molchilar ehtiyojlariga muvofiqligi
tushunish va qayta ko‘rib chiqish bilan ham belgilanadi.
Strategik rejalashtirish jarayonidan oldin ta’lim muassasasining rivojlanish holatini har
tomonlama tahlil qilish amalga oshiriladi, bu ta’lim jarayonining kuchli va zaif tomonlarini va
xodimlarning faoliyatini o‘rganish va tushunishni o‘z ichiga oladi. Strategik rejalashtirish
jarayonida ta’lim muassasasining maqsadi, falsafasi, sifat kontseptsiyasida belgilangan
maqsadlarni amalga oshirishga mos keladigan asosiy qadriyatlari aniqlanadi. Rejalashtirishning
asosiy vazifasi - muvaffaqiyatga erishish yo‘lini strategik ko‘rish, ta’lim muhiti va ta’lim
natijalarining yuqori sifatiga erishish, muvaffaqiyatga to‘sqinlik qiluvchi tashqi va ichki omillarni
aniqlash va bartaraf etish.
Strategik rejalashtirish ta’lim sifatini oshirishning potentsial manbai bo‘lgan har xil turdagi
kamchiliklarning oldini olish, erta aniqlash va tezda bartaraf etish orqali samaradorlikka intilishni
aks ettiradi. Rejalashtirishda shuni hisobga olish kerakki, ta’lim sifati ichki va tashqi, ko‘zga
ko‘rinadigan va yashirin nuqsonlar mavjudligi sababli pasayadi. Ta’lim jarayonining
nomukammalligi, noqulay ijtimoiy-psixologik iqlim, maktabni boshqarish usullarining yetarli
emasligi tufayli ta’lim muassasasining aybi bilan yuzaga kelgan kamchiliklarni ichki nuqsonlar
deb hisoblash mumkin.
Ichki nuqsonlarning eng tipik misoli sifatida o‘quvchilarning ayrim fanlar bo‘yicha bilim
darajasining pastligi, mustaqil ishlash ko‘nikmalarining yo‘qligi, darsdan tashqari mashg‘ulotlarda
qatnashish motivatsiyasining pastligidir. Ta’limdagi tashqi nuqsonlar atrof-muhitning bolaga
ta’siri, maktab va jamiyat o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarning zaifligi, oila va maktab o‘rtasidagi
hamkorlikning yo‘qligi bilan bog‘liq. Tashqi nuqsonlarga o‘smirlarning umumiy ijtimoiy-
pedagogik e’tiborsizligi, maktab o‘quvchilarining deviant xulq-atvori, umuman olganda o‘quv
faoliyatiga past motivatsiya, ijtimoiy kompetentsiyaning past darajada rivojlanishi kiradi.
Ko‘zga ko‘ringan nuqsonlar oson aniqlanadigan va ob’ektiv tashxis qo‘yiladigan, odatda
o‘quvchilarning o‘ziga xos bilim va ko‘nikmalarining yo‘qligi, shuningdek, deviant xulq-atvor,
huquqbuzarliklar va h.k.larning namoyon bo‘lishi bilan bog‘liq bo‘lgan ta’limdagi
kamchiliklardir.
Yashirin nuqsonlar - bu ta’limning kamchiliklari bo‘lib, ularni ob’ektiv usullar yordamida
aniqlash qiyin. Bunday kamchiliklarni uzoq muddatli kuzatishlar, retrospektiv tahlil qilish va
bitiruvchilarning o‘z faoliyati va qobiliyatlarini o‘z-o‘zini baholashi, shuningdek, ish beruvchilar
va boshqa manfaatdor tomonlarning fikr-mulohazalari asosida aniqlash mumkin. Yashirin
|
