|
“Ta’lim muassasalarida boshqaruv va o‘quv sifatiniBog'liq ЖДПУ Мактаб менежменти 06 12 22 Анжуман тўплам 70
“Ta’lim muassasalarida boshqaruv va o‘quv sifatini
takomillashtirish muammolari” – respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi
JIZZAX DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI
06.12.2022
Djervell va boshqa sindromlar. (G.P.Bertin, 1993; M.G.Blyumina, 1989; B.V.Konigsmark, R.D.
Gorlin, 1980; YE.M.Mastyukova, A.G.Moskovkina, 2003). Murakkab nuqsonli kar bolalarni
klinik, psixologik, pedagogik tekshirish (G.P.Bertin, M.S.Pevzner, T.V.Rozanova, N.V.Yashkova,
1980) etiopatogenez nuqtai nazaridan ham, о‘rganishda qiyinchiliklari bо‘lgan kar bolalardagi
nuqson tuzilishi jihatidan ham kо‘pgina polimorfizmni aniqladi. Mualliflar karlikning boshqa
kasalliklar bilan kombinatsiyasining asosiy turlarini ajratib kо‘rsatdilar: aqliy zaiflik, turli xil
etiologiyadagi birlamchi aqliy zaiflik, bolalar serebral falaji, somatik kasalliklar. Uch yoki undan
ortiq asosiy nuqsonarning kombinatsiyasi kuzatildi. Rivojlanishning murakkab buzilishlari
bо‘lgan bolalarning 45 foizida turli xil tabiatdagi kо‘rish qobiliyatining buzilishi anilangan
(miopiya yoki о‘rtacha yoki zaif darajadagi gipermetropiya, astigmatizm, g‘ilaylik, tug‘ma
katarakta, kо‘z parlasi degeneratsiyasi va boshqalar). Ushbu toifadagi maktab о‘quvchilarining
intellektual va nutq rivojlanishining turli darajalari qayd etilgan.
Shuni ta’kidlash lozimki, zamonaviy yuqori texnologiyalar rivojlanishda nuqsoni bо‘lgan
bolalarni о‘rganishda birlamchi sensor, harakatlanish, nutqiy, hissiy buzilishlar, shuningdek,
ushbu nuqsonlarning turli darajadagi aqliy zaiflik bilan kombinatsiyasini о‘zida birlashtirgan turli
xildagi murakkab va kо‘p buzilishlarni ajratish va aniqlash imkonini beradi (T.V.Rozanova).
Bolani birlamchi tekshirish bosqichida psixofizik rivojlanishdagi chetlanishlar mavjudligini
aniqlashga qaratilgan skrining diagnostikasi alohida о‘rin tutadi. Tо‘liq skrining tibbiy tekshirish
rivojlanishdagi buzilish tarkibi tо‘g‘risida ma’lumot olish, shuningdek. u yoki bu analizatorlar
yoki bir varakayiga bir nechta tizimlarning buzilishiga olib kelgan sabablarni aniqlash imkonini
beradi. Maxsus tadqiqot kognitiv jarayonlarning neyrofiziologik mexanizmlari holatini
о‘rganishga
qaratilgan;
bolaning
u
yoki
perseptiv
vazifalarni
hal
qilishida
elektroensefalogrammalarni (EEG), vizual va eshitish qо‘zg‘atilgan potensiallarini(ZVP, SVP)
tahlil qilishning zamonaviy usullaridan foydalaniladi. EEGning spektral-kogerent tavsiflari
epileptik va noepilekptik parosizmlarni differensial diagnostika qilishda qо‘shimcha diagnostika
mezoni sifatida ishlatilishi mumkin (N.K. Blagosklonova, L.P. Grigoryeva i dr.).
Turli kasalliklarga, shu jumladan, murakkab buzilishlarga irsiy moyillikni, shuningdek,
patologiyaning namoyon bо‘lishida atrof-muhit omillarining rolini о‘rganish tibbiy genetika
usullarini kompleks qо‘llashga asoslangan. Irsiy tadqiqotlarda turli xil uslubiyatlardan foydalanish
mumkin. Sitogenetik usul tarkibida qon leykotsitlari – teri yoki ilik hujayralari bо‘lgan
xromosomalarni, mikrokimyoviy tadqiqotlar uchun materialni о‘rganishdan iborat. Sitogenetik
tahlilni qо‘llash natijasida nervpsixiatrik kasalliklarning yangi sinfi – aqliy zaiflikning X-
bog‘langan shakllari ajratildi. Xastalikning irsiy xususiyatini, kasallikni yoki alohida belgisini
irsiy turini о‘rnatish, xromosomalarda genlar joylashishini aniqlash, ruhiy patologiyaning
namoyon bо‘lish xavfini baholash genetik-matematik tahlilning maxsus usullari yordamida
amalga oshiriladi.
Shuni ta’kidlash lozimki, dizontegenez turli variantlarining psixogenetik tadqiqotlari
murakkab buzilishlarning etiologiyasi va patogenez mexanizmalari tо‘g‘risida anchayin qimmatli
materiallarni taqdim etadi. M.S. Pevzner, G.P. Bertin murakkab nuqsonlari bо‘lgan bolalarni
tekshirganlarida kо‘rsatib о‘tganlarki, tadqiqotlarning majmuaviyligi turli usullarni qо‘llash bilan
belgilanadi (anamnestik, genealogik va h.k.), bu etiopatogenezga hamda nuqson tarkibida
polimorfizmni aniqlash imkonini beradi. Hozirda zamonaviy tadqiqot usullari tufayli turli
funksiyalar pastligini aniqlash, bosh miyaning organik shikaslanish darajasini baholash imkoniyati
vujudga keldi. Klinik, neyropsixologik tadqiqotlarga (G.P. Bertin, M.G. Blyumina, YE.M.
Mastyukova, A.G. Moskovkina i dr.) asoslanib, shuni ta’kidlash mumkinki, murakkab buzilishlar
kelib chiqishi turlicha bо‘lgan bitta yoki bir nechta – ekzogen yoki endogen sabablarga kо‘ra
yuzaga kelishi mumkin. Tadqiqotlar ma’lumotlariga kо‘ra (A.G. Moskovkina, T.V. Savkina)
murakkab buzilishlarning sabablari sifatida kо‘rilishi mumkin bо‘lgan ularning ba’zilariga
tо‘xtalib о‘tamiz. Mutaxassislarning fikricha, asfiksiya, tug‘ilish travmasi, intrauterin
infeksiyalarga nisbatan noqulay fon sifatida kо‘rsatiladigan vaqtidan erta tug‘ilishga alohida
e’tibor qaratilishi lozim. Vaqtidan erta tug‘ilish kо‘rish patologiyasini, markaziy asab tizimining
|
| |
