|
“Ta’lim muassasalarida boshqaruv va o‘quv sifatiniBog'liq ЖДПУ Мактаб менежменти 06 12 22 Анжуман тўплам 71
“Ta’lim muassasalarida boshqaruv va o‘quv sifatini
takomillashtirish muammolari” – respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi
JIZZAX DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI
06.12.2022
organik zaralanishini, eshitish qobiliyatining buzilishini va boshqalarni keltirib chiqaradi (T.A.
Basilova). Murakkab buzilishlarga sabab bо‘luvchi etiologik omillar sifatida homiladorlikning
birinchi yarmidagi og‘ir toksikoz bilan noqulay kechishini, onalardagi surunkali og‘ir kasalliklarni
kо‘rsatish mumkin. Murakkab buzilishlari bо‘lgan bolalar onalarining deyarli 10% og‘ir
xastaliklar – diabet, ginekologik xastaliklar (tuxumdonlar disfunksiyasi), qalqonsimon bez
kasalliklari va boshqalarga egadirlar. Homilaning о‘tkir kislorod yetishmovchiligi ta’sirida
rivojlanadigan biokimyoviy, gemodinamik va klinik kо‘rinishlarning majmuasi bо‘lgan asfiksiya
ham murakkab buzilishlarning sabablaridan biri bо‘lishi mumkin. Asfiksiya ona va homilaning
xastaligi tufayli vujudga kelishi mumkin. N.A.Aleksandrovaning tadqiqotlarida (2008)
ta’kidlanishicha, quyidagilar murakkab buzilishlarning sabablari bо‘lib hisoblanadi: homiladorlik
patologiyasi (abort tahdidi — 44%, gestozlr(kechikkan toksikozlar) — 24%); tug‘ilish
patologiyasi (erta tug‘ilish — 43%, asfiksiya — 27%, kesarevo secheniye — 14%, suvning
prenatal oqishi — 8%, tez tug‘ilish — 6%, yagodichnoye predlejaniye — 2%). Bolalarning
kо‘pchiligida murakkab buzilishlarning sabablari infeksiyalangan onadan homilaga о‘tadigan
patogenlar keltirib chiqaradigan intrauterin infeksiyalar bо‘lib hisoblanadi. Eng kо‘p murakkab
buzilishlarga olib keladigan intrauterin infeksiyalar orasida qizilcha, sitomegalovirus infeksiyasi,
tug‘ma toksoplazmoz ajralib turadi. Qizilcha qizamiq virusi keltirib chiqaradigan, platsenta orqali
onadan homilaga о‘tadigan infeksiya bо‘lib, homiladorlikning birinchi trimestrida infeksiyalangan
homila uchun ayniqsa og‘ir oqibatlarga olib kelishi mumkin. Homilaning qizamiq virusi bilan
kompleks kasallanishining eng katta xavfi homiladorlikning boshida, kо‘rish, eshitish tizimlari va
yurak (Gregg triadasi) rivojlanayotgan davrda mavjuddir (G.P. Bertin, 1985). Sitomegalovirusli
infeksiyada (2,2%) xastalanish platsenta orqali homiladorlik davrida yoki bola tug‘ilish paytida,
yoki ona suti orqali sodir bо‘ladi. Kongenital sitomegalovirusli infeksiyaning eng keng tarqalgan
kо‘rinishi bu bosh miyaning shikastlanishi, mikrotsefaliya, kо‘rish, eshitish qobiliyatining
buzilishi bо‘lib hisoblanadi (G.P. Bertin). Tug‘ma toksoplazmoz (2,3%) — bir hujayrali parazit
tomonidan qо‘zg‘atiladigan protozoy infeksiyasi bо‘lib, quyidagilar uning klinik kо‘rinishlari
bо‘lib hisoblanadi: gidrotsefaliya yoki mikrotsefaliya; kо‘rish patologiyasi, bosh miya, orqa miya
kasalliklari (G.P. Bertin). Murakkab buzilishlarning vujudga kelishida genetik omillar muhim
о‘rin egallaydi. Murakkab nuqsonlar bilan birga keladigan, о‘z ichiga intellektual, nutq, sensor,
harakatlanish va hissiy-hulq-atvor buzilishlarini olgan kо‘p sonli irsiy sindromlarni ajratib
kо‘rsatish mumkin.
Biz murakkab buzilishlarga olib keladigan etiologik omillarga bir qator misollar keltirgan
bо‘lsakda, ma’lumki, ularning soni talaygina. Shuni ta’kidlash lozimki, anamnez ma’lumotlariga
kо‘ra nuqson etiologiyasi va paydo bо‘lish vaqtini nisbatan aniqlash mumkin. Shu bilan birga
buzilishlarni paydo bо‘lish vaqti va sabablari tо‘g‘risidagi ma’lumotlar umumlashgan holda
bolalarda mavjud funksiyalar buzilishining ma’lum omillarga bog‘liqligini kuzatib turish,
rivojlanishning murakkab buzilishi haqida umumlashgan va kengroq tasavvur hosil qilish,
dizontogenez tarkibining о‘ziga xos xususiyatlarini ochib berish imkonini beradi. Boladagi
birlamchi buzilish sabablarini tahlil qila turib, uning irsiy yoki ekzogen kelib chiqish ehtimolini
e’tibordan chetda qoldirib bо‘lmaydi. T.A. Basilova ta’kidlaganidek, boladagi rivojlanishning
murakkab buzilishlari kelib chiqishi turlicha bо‘lgan bitta yoki ikkita sabablarga kо‘ra yuzaga
kelishadi. Masalan, buzilishlar kombinatsiyasi bо‘lgan bolada ulardan biri genetik, boshqasi
ekzogen kelib chiqishga, ya’ni nuqsonlarning har biri turli etiologiyaga ega bо‘lishi mumkin.
Sо‘nggi yillarda rivojlanishning murakkab buzilishlari guruhida kо‘p hollarda genetik kelib
chiqishga ega bо‘lgan patologiyaning tug‘ma shakllari ustunlik qilayotgani haqidagi ma’lumotlar
mavjud. Ular orasida moddalar almashinuvining irsiy kasalliklari, xromosoma sindromlari uchrab
turibdi. Xromosoma kelib chiqishli murakkab buzilishlarga misol qilib Daun sindromini kо‘rsatish
mumkin, bunda aqliy rivojlanishda orqada qolishdan tashqari, 70% hollarda eshitish qobiliyatining
yengil buzilishlari, 40%da – kо‘rish, bolalarning bir qismida esa, sensor nuqsonlar kuzatiladi.
Yuqorida aytib о‘tilganlar bolalarda genetik tekshiruvlar о‘tkazishning zarurligini kо‘rsatadi.
Qо‘shilgan buzilishlarni diagnostika qilish juda qiyin kechadi, chunki ular bolaning sezish,
|
| |
