|
“Ta’lim muassasalarida boshqaruv va o‘quv sifatiniBog'liq ЖДПУ Мактаб менежменти 06 12 22 Анжуман тўплам 86
“Ta’lim muassasalarida boshqaruv va o‘quv sifatini
takomillashtirish muammolari” – respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi
JIZZAX DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI
06.12.2022
bo‘lgan intilish jiddiy muammolarning tug‘ilishiga sabab bo‘ladi. Bunday ziddiyatlar birinchi
navbatda ta’lim jarayoni sub’ektlari orasida kuzatiladi.
“Ziddiyat arabcha so‘z bo‘lib, O‘zbek tilining izohli lug‘atida, mazkur so‘z quyidagicha
tavsiflangan, ziddiyat – dushmanlik, qarshi chiqish, bir-biriga xiloflik, fikriy qarama-qarshilik,
akslik ma’nolarini anglatadi[1]”.
Ziddiyatlar jarayonida o‘zaro muvofiq kelmaydigan ikki xil mulohaza, nuqtai nazar
namoyon bo‘ladi. Bu shaxslar, fikrlar orasidagi kurashni ifodalaydi. Ziddiyatlar birinchi navbatda
tafakkur taraqqiyotining manbai, harakatga keltiruvchi kuchi, ichki mazmuni sifatida e’tirof
etiladi.
Har qanday taraqqiyot ziddiyatlarning paydo bo‘lishi, rivojlanishi va bartaraf etilishini
taqozo qiladi. Bunday rivojlanish o‘zaro ziddiyatlarni bartaraf etish jarayonida shaxs tafakkurida
ham ro‘y beradi. Pedagogik jamoa a’zolari orasida vujudga keladigan ziddiyatlar pedagogik nuqtai
nazardan antagonistik bo‘lmagan ziddiyatlar (murosaga keltiriladigan, bartaraf etiladigan) bo‘lib,
u pedagogik ta’sir va yordam yo‘li bilan bartaraf etiladi.
O‘quv jarayonidagi ziddiyatlar turli pedagogik usullar, vositalar, metodlar yordamida
bartaraf etilishi mutaxassislar tomonidan asoslab berilgan. Bunda ziddiyat jarayoni subyektlarini
o‘zaro kelishtirish, murosaga keltirish, hamjihatlik va hamkorlik muhitini tashkil etish orqali
erishiladi.
Ziddiyat tushunchasi qadimiy bo‘lib, uni pedagogik jihatdan talqin etish va tavsiflashga oid
yondashuvlar o‘tgan XX asrning oxirlarida boshlandi. Chunki sobiq sovet pedagogikasida
o‘quvchilar orasida ziddiyatlar mavjud emas, degan noto‘g‘ri qarash hukmron edi. Ayniqsa
so‘nggi yillarda pedagogik ziddiyatlarni ilmiy jihatdan asoslashga bo‘lgan qiziqishlar kuchaydi.
Nazariyotchi pedagoglar oldiga ziddiyatlarni ilmiy pedagogik tushuncha sifatida tavsiflash
vazifasi qo‘yilmoqda.
Biz quyida ziddiyat tushunchasining tavsifi ustida fikr yuritamiz. Mazkur tavsif
jamiyatshunoslar, ruhshunoslar tomonidan bir qadar tan olingan va asoslangandir. O‘tmishda
ziddiyat tushunchasiga asosan siyosiy nuqtai nazardan baho berilgan. Bugungi kunda esa mavjud
tushunchaning haqqoniy tavsifini aniqlash ehtiyoji vujudga keldi. Pedagogik tadqiqot doirasida
mazkur tushunchaga murojaat qilish qanday o‘ziga xos maqsad va vazifalarga ega, degan savolga
javob izlash ayniqsa muhimdir.
Jamiyatshunoslar ziddiyatni nuqtai nazarlar, qarashlar, intilishlar orasidagi qarama-qarshilik
sifatida tavsiflaydilar. Barcha mavjud lug‘atlar va ensiklopediyalarda ziddiyatga xuddi shunday
ta’rif berilgan. Shu tariqa ziddiyat so‘zining ma’nosi keng ko‘lamda qarama-qarshilik tushunchasi
bilan bog‘liqdir.
Ziddiyat tushunchasiga ruhshunoslar bir-biriga mos kelmaydigan o‘zaro qarama-qarshi
qarashlar majmui sifatida yondashadilar. Inson qiyofasida alohida namoyon bo‘ladigan holatlar,
shaxslararo hamda guruhlararo o‘zaro mos kelmaydigan munosabatlar demakdir. Bunday
munosabatlar kishilarning salbiy nuqtai nazarlari, hissiyotlari, qarashlari asosida vujudga keladi.
Bu muloqot jarayonidagi ziddiyatlar sifatida namoyon bo‘ladi. Bunda muloqotga kirishgan
shaxslarning ob’ektiv hamda sub’ektiv nuqtai nazarlari, o‘zaro salbiy munosabatlari ta’sir
ko‘rsatadi. Bunday psixologik tavsif ziddiyatning pedagogik mohiyatiga ham xosdir. Buning
asosiy negizi muloqot ko‘rinishlari va hissiy kechinmalarda namoyon bo‘ladi.
Mutaxassislarning ta’biricha, pedagogik ziddiyatlar mohiyatan ijtimoiy ziddiyatlarga yaqin
turadi. Chunki ijtimoiy ziddiyat tushunchasi ostida ijtimoiy qarama-qarshiliklar yotadi. Bunday
ziddiyatlar turli xarakterdagi ijtimoiy muloqotlar jarayonida vujudga keladi. Ijtimoiy ziddiyatlar
turli guruhlar yoki shaxslar orasidagi tortishuvlar negizida tarkib topadi. Ziddiyatlarning ijtimoiy
tavsifi asosida ilmning boshqa sohalaridagi tavsifi aniqlanadi.
Ziddiyatning pedagogik tavsifini aniqlash uchun uning falsafiy, ijtimoiy, psixologik
tavsiflarini har tomonlama o‘rganish lozim. Pedagogik ziddiyatlarni bartaraf etish yo‘llarini
aniqlash uchun esa, ziddiyatga borayotgan taraflar orasidagi qarama-qarshilikning xarakterli
xususiyatlarini oydinlashtirish zarur. Ziddiyat bilan bog‘liq tushunchalar sirasiga ko‘pgina
|
| |
