|
Joqarí HÁm orta arnawlí bilimlendiriw ministirligi berdaq atíndaǵÍ qaraqalpaq mámleketlik universiteti
|
| bet | 1/12 | | Sana | 25.11.2023 | | Hajmi | 1.7 Mb. | | #105147 |
Bog'liq курс жумысы оптика(1) фактура(5), english, texnika-xavfsizligi, SEVARAXON, Mang, Arra turlari, o\'quvchini bilim va ko\'nikmasi, Arislanov Toshtemir Rashidovich.docx2.docxxalqaro, Iqtisodiyot tahlilni tashkil etiss, 12793 1 6FB5AF9FB197803E3DFB2763D997A0707A48AAE8, 1 Milliy xavfsizlikni ta’minlash borasida amalga oshirilayotgan, 1, 6.-UsmonovJ.T.XujaqulovT.A.Malumotlarbazasiniboshqarishtizimi-oquvqollanma, 2-laboratoriya ishi
BERDAQ ATÍNDAǴÍ QARAQALPAQ MÁMLEKETLIK UNIVERSITETI FIZIKA FAKULTETI FIZIKA KAFEDRASÍ 2A1 KURS STUDENTI KENESBAEVA BIYBIAYÍMNIŃ OPTIKA PÁNINEN JAQTÍLÍQ DISPERSIYASINÍŃ KLASSIKALÍQ HÁM KVANTLÍQ TEORIYALARÍ TEMASÍNDA JAZǴAN
KURS JUMÍSÍ
Orınlaǵan: Keńesbaeva. B
Qabıllaǵan: prof. Abdikamalov. B
Nókis_2022
Mazmunı:
Kirisiw…………………………………………………….……..… 3
Ⅱ. Tiykarǵı bólim……………………………….……………....……5
1.1.Jaqtılıq haqqındaǵı táliymatlardıń rawajlanıw tariyxı....................................................................................................5
1.2. Anomal hám normal dispersiya.........................…….……....……12
1.3.Dispersiyanıń klassik elektron teoriyası.........................…………..……………......................................16
1.4. Jaqtılıqtıń kvant teoriyasınıń juzege keliwi. ………...............… 20
1.5. Jaqtılıq kvantları.....................................……….................... 23
Ⅲ. Juwmaqlaw…………………………………………...……..…..28
Ⅳ. Paydalanılǵan ádebiyatlar……………………...…….....….…. 30
KIRISIW
Jaqtılıq dispersiyası-Sındırıw kórsetkishin anıqlawda qollanılatuǵın hár qanday metod (prizmalarda sındırıw, tolıq ishki qaytıw, interferonsion ásbaplar ) dispersiyani tabıwǵa xizmet etiwi múmkin. Jaqtılıqtiń dispersiyasi ústindegi dáslepki eksperimental tekseriwlerdi Nyuton alip barǵan bolıp, prizmada sındırıw usılında alıp barǵan edi, bul tekseriwler demonstratsiya qılıwda hám ilimiy tekseriwde házir de jaqsı metod esaplanadı.Prizmanıń qırına parallel bolǵan sızıqlı derekten (sańlaqtan ) shıǵıp atırǵan aq jaqtılıq dástesin prizmaǵa túsirip hám sańlaqtıń suwretin ekranǵa proyeksiyalap, biz suwrettiń aqqanı (jaqtılıqtiń prizmada sınıwın ) gúzetip ǵana qoymastan, sınıw múyeshiniń tolqın uzınlıqqa baylanıslılıǵı sebepli sańlaq payda etemiz. Sindıriwshı múyeshleri teń bolǵan, bıraq túrli elementlerden islengen prizmalar járdeminde payda etken spektrlardı salıstırırǵanda spektrlardıń túrli múyeshke aqqanın emes, (sebebi áyne bir ƛ tolqın uzınlıqqa n dıń túrli bóleklerge tuwrı keledi), bálki olardıń kóbirek yamasa azraq sozılǵanlıǵı (sebebi túrli elementlarde dispersiya úlkenligi túrlishe boladı ) da kóriw múmkin. Mısalı, suw hám uglerod sulfide payda etken birdey prizmalardı salıstırǵanda ekinshi prizma payda etgen spektr birinshisine qaraǵanda 5-6 ret uzın ekenin kóremiz.Túrli tolqın uzınlıqlarǵa tiyisli sınıw kórsetkishin ólshep, prizma statyasınıń dispersiyalaw qábiletin yaǵnıy funksiyanı tekseriw múmkin. Nyuton óziniń birinshi tekseriwlerinde prizma statyası dispersiyasiniń xarakterin suwretleytuǵın júdá ayqın metodtı kórsetti. Bul ayqash prizmalar metodı bolıp, ol jaǵdayda jaqtılıq sindirıwshı qırları bir-birine tik jaylastırılǵan eki prizmadan izbe-izlikte ótedi. Bir prizma payda etgen reńli polosaniń túrli bólimlerin ekinshi prizma sınıw kórsetkishiniń úlkenligine baylanıslı túrde túrlishe aǵadi, aqıbette spektrniń aqırǵı forması hám jaylanıwı eki prizmanıń dispersiyasi úlkenligine baylanıslı boladı. Óziniń onsha kóp bolmaǵan tájiriybeleri tiykarında Nyuton túrli ashıq elementlardıń salıstırmalı dispersiyasi birdey boladı, degen qáte juwmaq shıǵardı.
Házirgi waqıtta sınıw kórsetkishi menen dispersiya arasındaǵı baylanısıw talay quramalı bolıwı da málim, ádetde dispersiyaniń artıp barıwı menen sınıw kórsetkishi de artıp barsada, bıraq hámme waqıt bunday bola bermiydi. Hátte dispersiyaniń ulıwma ózgerip barıwı, yaǵnıy tolqın uzınlıq azayǵan tárepke sınıw kórsetkishiniń úlken bolıp barıwı hámme waqıt da orınlı bolabermiydi. Leru yod toldırılǵan prizmada jaqtılıq sınıwın gúzetip, qızıl nurlarǵa qaraǵanda kók nurlar kemrek sınıwın kórseti (basqa nurlardı yod jutadı hám olar kórinbiy qaladı ). Leru bul ózgeshelikti anomal dispersiya dep atadi, bul at házirge shekem saqlanıp keledi.
Dispersiya suyıqlıqlarda da anomal ózgerip baradı fuksin eritpesi toldırılǵan prizma járdeminde spektrni tekserip, biynápshe gúli nurlar qızıl nurlarǵa qaraǵanda kemrek aqqanın kóremiz. Ayqash prizmalar metodı járdeminde Kundt atqarǵan sistematik izertlewler nátiyjesinde anomal dispersiya hádiysesiniń jaqtılıq jutılıwı bekkem baylanıslılıǵın ańlatiwshı zárúrli nızam oylap tawıldı, spektrdıń qandayda bir tarawında anomal dispersiyaga iye bolǵan barlıq elementler bul tarawda jaqtılıqtı kóp paydalanadı. Sınıw kórsetkishiniń anomal ózgerip barıwı, yaǵnıy tolqın uzınlıq azayǵan tárepke onıń azayıwı M noqattan N ge shekem bolǵan polosa ishinde júz beredi, bul orında jaqtılıq jaqtıliqtiń sebepli baqlap barıw júdá qıyınlasadı. Sianin eritpesiniń dispersiyasi ústinde jutılıw polosasi tawarında ótkerilgen baqlaw nátiyjeleri grafik formasında suwretlengen: A den B ge shekem bolǵan aralıqta sınıw kórsetkishi azayadı, yaǵnıy anomal túrde ózgerip baradı. Jutılıw polosasidan qandayda bir aralıqta sınıw kórsetkishiniń ulıwma ózgerip barıwı dispersiyaniń ádetdegi normal ózgerip barıwına sáykes keledi: tolqın uzınlıq azayǵan tárepke sınıw kórsetkishi áste artıp baradı. Spektrdıń kózge kórinetuǵın bóleginiń hámme jerinde ashıq elementlardıń, mısalı, shıyshe yamasa kvarstıń sındırıw kórsetkishi tap sonday ózgerip baradı. Biraq spektrdıń ultrafiolet yamasa infraqızıl bólimlerine qaray barǵan sayın bul elementlardıń sındırıw kórsetkishi talay tez ózgere baslaydı, bul hal spektrdiń uyqas bólimlerinde rasında jaylasqan jutılıw polosalariga jaqınlasqanın kórseted.[1]
|
| |
