|
Joqarí HÁm orta arnawlí bilimlendiriw ministirligi berdaq atíndaǵÍ qaraqalpaq mámleketlik universiteti
|
| bet | 4/12 | | Sana | 25.11.2023 | | Hajmi | 1,7 Mb. | | #105147 |
Bog'liq курс жумысы оптика(1) фактура(5), english, texnika-xavfsizligi, SEVARAXON, Mang, Arra turlari, o\'quvchini bilim va ko\'nikmasi, Arislanov Toshtemir Rashidovich.docx2.docxxalqaro, Iqtisodiyot tahlilni tashkil etiss, 12793 1 6FB5AF9FB197803E3DFB2763D997A0707A48AAE8, 1 Milliy xavfsizlikni ta’minlash borasida amalga oshirilayotgan, 1, 6.-UsmonovJ.T.XujaqulovT.A.Malumotlarbazasiniboshqarishtizimi-oquvqollanma, 2-laboratoriya ishiARISTOTEL (384 322). Eramızdan aldın “Jasap ótken áyyemgi grek filosof alımı. 367-346 jıllarda Afinadagi Platon akademiyasında oqıǵan. Aleksandr Makedonskiydi tárbiyalaǵan. Fizikaga tiyisli bir neshe dóretpeler jazǵan. " Fizika", " Elementtıń payda bolıwı hám " Mexanika" joǵalıp ketiwi". haqqında", hám " Parametrlerdi ólshew máseleleri", " Elementtı bes jaǵdayın bergen", " Íssı hám suwıq", " Igal hám qurǵaqlay" hám de " Órt". Materiya kórinisinde hawa, suw hám órt bar ekenligin moyınlatqan, efir bar ekenligin kórsetken.
Hár eki nızamlar tábiyaatda payda bolatuǵın hádiyseler menen tikkeley baylanıslı. Bularǵa buyım yamasa deneler sayasınıń payda bolıwı, quyash yamasa aydıń tutılıwı hám de hár bir juldızdan keletuǵın jaqtılıqlardıń qol qatılmaslıǵı sıyaqlılar mısal bola aladı.[6]
1. 1-súwret Jaqtılıqnıń tuwrı sızıq boylap tarqalıwı
1. 2-súwret Jaqtılıqnıń qol qatılmaslıǵı
Eramızdıń XVI-ásirinden baslap jaqtılıq tábiyaatın úyreniwge arnalǵan teoriyaler payda boladı. Bul teoriyalardan birinshisi, jaqtılıqnıń korpuskulyar teoriyası bolıp, onıń tiykarlawshisi Nyuton esaplanadı. Korpuskulyar teoriyaǵa kóre, jaqtılıq mayda bóleksheler korpuskulalardan ibarat bolıp, olardıń ortalıqta tarqalıwı nátiyjesinde jaqtılıq nurları gúzetiledi. Bul teoriya tiykarında jaqtılıqnıń qaytıw hám sınıw nızamların tolıq túsindiriw múmkin. XVII-asrga kelip jaqtılıq interferensiyasi hám difraksiyasi hádiyseleri gúzetiledi. Bul hádiyseni túsindiriw ushın Gyugens hám Frenel jaqtılıqnıń tolqın teoriyasın ilgeri surdiler. Bul teoriyaǵa kóre, jaqtılıq tolqınlardan ibarat bolıp, olardıń ortalıqta tarqalıwı nátiyjesinde interferensiya hám difraksiya hádiyseleri júzege keledi.[2]
XVIII asrga kelip jaqtılıqtıń ekilenip sınıw hádiysesi gúzetiledi. Bul hádiysege tiykarlanǵan halda Maksvell jaqtılıqtıń elektromagnit teoriyasın jarattı. Usı teoriyaǵa kóre, jaqtılıq ápiwayı tolqın bolmaydı, bálki, óz-ara perpendikulyar tegisliklerde E hám vektorlar kúshleniw terbelisleriniń ortalıqta tarqalıwı nátiyjesinde payda bolıwı tusintiriledi.
XIX-ásırge kelip fotoeffekt hádiysesi, jaqtılıq basımı, Kompton effekti sıyaqlı hádiyseler gúzetiledi. Bul hádiyselerdi tusindiriw ushın M. Plank tárepinen jaqtılıqnıń kvant teoriyası beriledi. Bul teoriyaǵa kóre, jaqtılıq element bóleksheli - kvantlar (fotonlar) den ibarat bolıp, hár bir kvanttıń energiyası, impulsi hám massası ámelde boladı. Sonday etip, jaqtılıqnıń bólekshelik hám tolqın dualizmi teoriyası payda boladı. 1818-jılǵa kelip, fransuz fizigi O. Frenel jaqtılıqnı tolqınlar retinde oyda sawlelendiriw , onıń tuwrı sızıq boylap tarqalıwın túsindirip berdi. Sonnan keyin jaqtılıqnıń tolqın teoriyası júzege keldi.(.2.3)
|
| |
