Joqarí HÁm orta arnawlí bilimlendiriw ministirligi berdaq atíndaǵÍ qaraqalpaq mámleketlik universiteti

Download 1,7 Mb.
bet	9/12
Sana	25.11.2023
Hajmi	1,7 Mb.
	#105147

Bog'liq
курс жумысы оптика(1)
фактура(5), english, texnika-xavfsizligi, SEVARAXON, Mang, Arra turlari, o\'quvchini bilim va ko\'nikmasi, Arislanov Toshtemir Rashidovich.docx2.docxxalqaro, Iqtisodiyot tahlilni tashkil etiss, 12793 1 6FB5AF9FB197803E3DFB2763D997A0707A48AAE8, 1 Milliy xavfsizlikni ta’minlash borasida amalga oshirilayotgan, 1, 6.-UsmonovJ.T.XujaqulovT.A.Malumotlarbazasiniboshqarishtizimi-oquvqollanma, 2-laboratoriya ishi

1.5 Jaqtılıq kvantları Jaqtılıqtıń ıssılıq tásiri. Kvant teoriyasınıń payda bolıwı. Sırtqı fotoeffekt. Stoletov tájiriybeleri. Sırtqı fotoeffekt nızamları - Jaqtılıq menen ótkerilgen tájiriybeler sonı kórsetedi, ayırım jaǵdaylarda jaqtılıqnıń tolqın ózgeshelikleri kóbirek kórinetuǵın bolsa, basqa jaǵdaylarda alınǵan nátiyjelerdi túsindiriw ushın jaqtılıqtıń bólek yamasa kvant dep qarawǵa tuwrı keledi. Mısalı, jaqtılıqnıń basımǵa ıyelewin yamasa fotoelektrik effekt hádiysesin jarıqtıń kvant (bólek) túsinigi arqalı tusintiriledi.Jaqtılıq elementge túskende óz energiyasın elementge beredi. Nátiyjede túrli effektler júz beriwi mimkin. Eń ulıwma halda jaqtılıqtı jutqan element qıziydi, temperaturası kóteriledi. Bıraq kóbinese jaqtılıqtıń bir bólegi ıssılıqqa aylanıp, qalǵan bólegi basqa turdegi energiya aylanadı(3). Nurlanıwdıń ıssılıq tásirin tájiriybede bayqaw ushın jiynawshı linzalardan paydalanıladı. Mısalı, quyash nurların qandayda bir tez jalınlanıwshı elementqa linza arqalı fokuslab, sol elementtı jaǵıp jiberiw yamasa kúydiriw múmkin. Kúshli lazer nurları járdeminde almaz sıyaqlı júdá qattı materiallarda názik tesikler ashıw múmkin. Sonday eken, jaqtılıq energiyasınıń tásirinde qıyın eriwsheń materiallardı eritib, kuydirip jiberiw múmkin. Jer sırtınıń qızıwı Quyash nurlarıdiń ıssılıq tásiri sebepli júzege keliwi hámmege belgili hádiyse. Jerge nurlanıw arqalı kiyatırǵan energiyanı Jer sharında barlıq sanaatda paydalanılıp atırǵan energiyadan da úlken bolıp tabıladı. Esaplawlarǵa Kóre Jer sırtınıń hár kvadrat metr kese kesimine bir sekundta ortasha 1370 J energiya kelip tusedi eken. Bul shama Quyash turaqlısı dep ataladı. Jaqtılıq tásirinde elementlarden elektronlar ushıp shıǵıw hádiysesi sırtqı fotoelektr effekt dep atalad.Elementten ushıp shıǵıp atırǵan elektronlardı fotoelektronlar dep ataw qabıl etilgen. Fotoelektr effekt, qısqasha fotoeffektıń jańalıqtıń ashılıwın 1887 jıldan esaplaǵan maqul, sebebi sol jılı Gers kernew berilgen elektrodlar aralıǵın ultrafiolet nurlar menen aralastırǵanda ushqın shıǵıwı ańsatlasqanın guzetken. Keyinirek Galvaks, A. G. stoletov hám basqa bir qatar izertlewshilerdińdiń sistematik tájiriybeleri sonı tastıyıqladı (1888- jıllar ), Gers elektrodlarınan jaqtılıq tásirinde zaryadlı bóleksheler ajralıp shıǵadı hám gaz molekulaların ionlastirib, ushqın shıǵıwına sebep boladı. A. G. Stoletov fotoeffektga tiyisli tájiriybelerinde birinshi bolıp elektrodlar arasına kishi kernew berip ótti hám ol ooylaǵan nátiyje kutkennen da artıqmash bolıp shıǵadı. Ótkizgen tájiriybelerdiń sxematik kórinisi 76 - suwretde keltirilgen. Kúshli razryad nayidan shıǵıp atırǵan ultrafiolet nurlar T tor arqalı ótip rux plastinkaǵa túsedi hám odan zaryadlı bóleklerdi urib shıǵaradı. Bul bólekler shınjırǵa jalǵanǵan torǵa túsedi. Galvanometr arqalı fototok aǵadı. Sonday eken, jaqtılıq tásirinde keri zaryadlı bólekler ajralıp shıǵadı. Ultrafiolet nurlar keri zaryadlanǵan elektroskop gellegiga túskende elektroskop japıraqshaları demde jabılıwın baqlaw múmkin boladı, yaǵnıy elektroskop tez zaryadsızlanadi. Dıqqat menen gúzetilgende zaryadlanbaǵan plastinka jaqtılıq tásirinde oń zaryadlanadı. Bul hádiyseni judda tez sezetuǵın elektroskopdan paydalanǵan halda anıqlaw múmkin. Sonday eken, jaqtılıq tásirinde ajralıp shıǵıp atırǵan bólekler zaryadı hám belgisin tekseriw zárúr bolıp qaldı. 1898 jılǵa kelip Leonard hám Tóbeson ajralıp shıǵıp atırǵan bóleklerdiń elektr hám magnit maydanda kólemine qaray anıqladı. Anıqlanǵan shama elektron degen bólekke uyqas ekenligi tastıyıqlandi. Ótkerilgen tájiriybeler tiykarında A. G. Stoletov fotoeffekt ushın tómendegi nızamlardı jarattı : yaki 1. Elementten ajralıp shıǵıp atırǵan fotoelektronlar sanı element kórsetilgenligine yamasa oǵan túsip atırǵan jaqtılıq aǵımına sızıqlı baylanıslı, yaǵnıy : Sonday eken, jaqtılıq elementge túsip atırǵan jaqtılıq aǵımına tuwrı proporsional ekenin 2. Elementtan ushıp shıǵıp atırǵan fotoelektronlar energiyası elementqa sırtdan túsip atırǵan jaqtılıq chastotasına tuwrı proporsional, yaǵnıy : E0~V 3. Elementtan ajıralıp atırǵan fotoelektronlar sanı elementqa sırttan túsip atırǵan jaqtılıq chastotasına baylanıslı emes. 4. Elementtan ushıp shıǵıp atırǵan elektronlar energiyası jaqtılıq aǵımına baylanıslı emes. Download 1,7 Mb.

Download 1,7 Mb.