Tаhlil vа nаtijаlаr. Yuridik texnikum o‘quvchilarida huquqiy kompetensiyalarni shakllantirish,
ularda huquqiy kompetentlikni namoyish etuvchi unsurlarning jihatlarini o‘rganish maqsadida Qashqadaryo
viloyati yuridik texnikumi va Navoiy viloyati yuridik texnikumining o‘quvchilari o‘rtasida anketa savollari
tarqatildi. Savolnomalarning tahlillariga ko‘ra, bugungi kunda o‘quvchilar o‘rtasida huquqiy madaniyatning
rivojlanganlik darajasi 78 foizni tashkil qildi. Huquqiy ongning yetakchi unsurlari –jamiyatda o‘rnatilgan
qonun normalarini xolisona baholovchilar –diagnostika qilinganda o‘rtacha 92,5(%) foizni, huquqiy
sezgirlikni namoyish etuvchilar – 71,3 (%)foizni, umumbashariy va milliy qadriyatlar, iqtisodiyot, islohot va
“PEDAGOGIK MAHORAT” ilmiy-nazariy va metodik jurnal. 2023, № 11
166
taraqqiyot yo‘nalishida bo‘layotgan o‘zgarishlarni – 79,7 (%) foiz, milliy g‘oya va dunyo mafkurasi bo‘yicha
bilimlarga ega bo‘lishlik – 87(%) foizni, daxldorlik tuyg‘usi bo‘yicha ko‘rsatkichlarga ega bo‘lish-91,4(%)
foizni, mafkuraviy xurujlardan himoyalanish-82,7(%)foizni va boshqa yo‘nalishlarda muayyan foizlardagi
ko‘rsatkichlar namoyon bo‘ldi.
Bunda yuridik texnikum o‘quvchilarida huquqiy kompetensiyalarning shakllanganlik darajasi
ko‘rsatkichlari pedagogik tahlil qilinganda, huquqiy bilimlarga egalik– 91 (%) foizni, huquqiy madaniyat –
78,4 (%) foiz, huquqiy immunitet 87 foizni, kasbiy kompetentlikka ega bo‘lishlik – 89,1(%) tashkil etdi.
Kuzatuvlarimizdan va diagnostik tahlillardan aniqlanishicha, bugungi kunda yuridik texnikum
o‘quvchilarida huquqiy kompetensiyalarning shakllanganlik darajasini baholashning zamonaviy
metodlaridan keng foydalanish zarurati mavjud, chunki, O‘zbekistonga mustaqil fikr yurituvchi,
izlanuvchan, shijoatli, olijanob, yuksak ma’naviyatli, vatanparvar insonlar kerak. Bunday shaxslarni faqat
ta’lim – tarbiya metodlari, usul va vositalari orqali berilgan bilim hamda ko‘nikmalar shakllantira oladi.
Shuning uchun ham ta’lim – tarbiya jarayonlarida o‘quvchilarga pedagogik ta’sir o‘tkazish, o‘quvchilarda
huquqiy kompetensiyalarning shakllanganlik darajasining sifat ko‘rsatkichlarini pedagogik tahlil qilish va
baholashning zamonaviy metodlaridan keng foydalanish kerak.
Anketa savollariga berilgan javoblardan va yuridik texnikumlarda tashkil qilingan mashg‘ulot
tahlillaridan aniqlanishicha, o‘quvchilarda huquqiy kompetensiyalarni shakllantirishga mo‘ljallangan o‘quv
mashg‘ulotlaridagi mavzular: globallashuv (67%), inson huquqlari (77%), kasbga yo‘naltirish (78%),
vatanparvarlikka oid mavzular taqsimoti (83%) belgilangan. Demak, yuridik texnikum o‘quvchilarida
huquqiy kompetensiyalarning shakllanganlik darajasini namoyish etuvchi komponentlar mohiyatini yoritib
beruvchi mavzular mazmunan boyitilishiga ehtiyoj mavjud.
Yuridik texnikum o‘quvchilarida huquqiy kompetensiyalarni shakllantirishga mo‘ljallangan mavzular
davlat va huquq asoslari 21%ni, davlat boshqaruv organlari-13%ni, ma’muriy huquqbuzarlik va ma’muriy
jazo-17%ni, O‘zbekiston Respublikasida moliyaviy nazorat-2%ni, bank huquqi tushunchasi va tizimi-12%ni,
soliq huquqi tushunchasi-2,5%ni, yuridik shaxslar, mulk huquqi-2,5%ni, tadbirkorlik faoliyatining
subyektlari-2,3%ni, O‘zbekiston Respublikasida mehnat huquqi-18%ni, O‘zbekiston Respublikasida oila
huquqi-19,1%ni tashkil etar ekan. Bu ko‘rsatkichni, ayniqsa, ekologik javobgarlik tushunchasi, atrof -
muhitni xalqaro – huquqiy muhofaza qilish, qishloq xo‘jaligi korxonalarining turlari va ularning huquqiy
holati, qilmishning jinoiyligini istisno qiladigan holatlar, shuningdek, oila huquqi, soliq huquqi, mulk
huquqi, tadbirkorlik faoliyatining subyektlari haqidagi mavzularni yuqori foizga ko‘tarish zarurati yaqqol
namoyon bo‘lmoqda.
Xulоsа. Yuridik texnikum o‘quvchilarida huquqiy kompetensiyalarni shakllantirishda tahlil, baho,
bashoratlash va modellashtirish tarbiyaviy jarayonni qamrab oluvchi unsurlar sifatida ishtirok etadi.
Zamonaviy pedagogikada tarbiya modellarini ishlab chiqish va ularni pedagogik jarayonda qo‘llash bo‘yicha
yetarlicha tajriba orttirilgan. Modellashtirish nazariyasida quyidagi model turlari farqlanadi: 1) maqsadlarni
oydinlashtirish va resurslardan oqilona foydalanishga mo‘ljallangan - nazariy modellar; 2) qoʻyilgan
maqsadlarni amalga oshirish va ta’sir o‘tkazish vositalari bilan ishlashga mo‘ljallangan vositachilik
modellari; 3) kutilmagan vaziyatlarda qarorlar qabul qilish va ishlab chiqishga yo‘naltiruvchi refleksiv
modellar; 4) metodologik manba bo‘lib xizmat qiluvchi, ma’lumotlar bazasi va harakatlar dasturiga tayangan
konseptual modellar; 5) kasbiy faoliyatda teskari aloqa o‘rnatuvchi, mexanizmlarni yaratishga mo‘ljallangan
va kafolatlangan natijaga erishishda og‘ish holatlarini oldini oluvchi monitoring modellari. [159,122-b.].
Yuqorida zikr etilgan modellar tahlillari natijasida yuridik texnikum o‘quvchilarida huquqiy
kompetensiyalarni shakllantirish uchun konseptual model zarurligi aniqlandi (1-rasm) va tadqiqot doirasida
ushbu model yaratildi. Yuridik texnikum o‘quvchilarida huquqiy kompetensiyalarni shakllantirish modelida:
ijtimoiy buyurtma: kasbiy salohiyati bilan birgalikda, yuksak huquqiy madaniyatli, huquqiy ongi rivojlangan,
huquqiy savodxon, axloqiy fazilatlarga ega bo‘lgan mutaxassisni tayyorlashga qo‘yilayotgan malaka
talablari. Yuridik texnikum o‘quvchilarida huquqiy kompetensiyalarni shakllantirish omillari: jamiyatdagi
huquqiy madaniyatning shakllanganlik darajasi; shaxsning huquqiy qarashlari majmuasi; ma’naviy va
mafkuraviy xurujlardan himoyalanish darajasi; kasbiy kompetentligi.
Yuridik texnikum o‘quvchilarida huquqiy kompetensiyalarni shakllantirish maqsadi jamiyatning turli
tarmoqlari bilan aloqador bo‘lgan davlat xizmati turlarida faollik ko‘rsatish, ularda o‘z yurti va xalqi taqdiri
uchun yuksak mas’uliyat va javobgarlik kabi muhim xususiyatlarni shakllantirishdan iborat.
Yuridik texnikum o‘quvchilarini o‘qitish jarayonida ta’limning zamonaviy metodlari, axborot-
kommunikatsiya texnologiyalari qo‘llanilishi muhim bo‘lib, bu darslarda zamonaviy kompyuter
texnologiyalari yordamida prezentatsion va elektron-didaktik texnologiyalaridan foydalanish maqsadga
muvofiqligini, mashg‘ulotlarda ekspress-so‘rovlar, test so‘rovlari, aqliy hujum, kazuslar bilan ishlash,
“PEDAGOGIK MAHORAT” ilmiy-nazariy va metodik jurnal. 2023, № 11
167
guruhli fikrlash, kichik guruhlar bilan ishlash, kollokvium o‘tkazish va boshqa interaktiv ta’lim usullarini
(yechimlar daraxti, ishbilarmon o‘yini) tatbiq qilish zaruratini ko‘rsatdi.
|
