“PEDAGOGIK MAHORAT” ilmiy-nazariy va metodik jurnal. 2023, № 11
206
2) конструктив-методик схемалар даражаси; бу ерда ўқитувчи томонидан қурилган турли хил
ўқитиш усулларини конструктив схемаларда синаб кўриш бўйича илгари сурилган тахминлар амалга
оширилади;
3) ҳақиқий педагогик жараёнда ишлаб чиқилган схемаларни аниқ амалга ошириш даражаси.
Барча уч даражани ўқитувчининг тафаккурини индивидуаллаштириш бирлаштиради, бу
ўқитувчининг у ёки бу методик техника фойдасига фақат мантиқий далиллар эмас, балки аниқ
ҳаракатлар, фаолият, муносабатларда фикр юритишида ифодаланади.
Ўқитувчининг педагогик тафаккури ҳақида гапирганда, улар
фазовий-мажозий ва узлуксиз
тафаккур назарда тутилади, бу эса яхлитлик, аниқлик ва сезги қобилияти билан ажралиб туради.
Ўқитувчининг педагогик тафаккури катта ҳажмдаги маълумотларни қайта ишлашга асосланган турли
муаммоларни ҳал қилишга ва педагогик жараённи лойиҳалашга, таҳлил, синтез ва умумлаштириш
каби ривожланган кўникмаларга асос бўлади.
Ақлий фаолиятнинг барча турлари талабаларнинг ҳам назарий, ҳам стратегик, ҳам тактик,
оператив фикрлаш қобилиятини шакллантиради. Болалар билан мулоқотда бўлган талаба кўпинча
шундай вазиятга тушиб қоладики, у нафақат факт, ҳодиса, ҳодисани тушуниш ва қарор қабул қилиш,
балки
уларни генезиси, ҳаракати, муносабатлари, қарама-қаршиликларида баҳолаш, оқибатларини
олдиндан кўра билиши керак.
Янги индивидуал ёндашувнинг моҳияти шундаки, у таълим тизимида ўқув фанидан таълим
олувчига эмас, таълим олувчидан ўқув фани томонга ҳаракатланишни тақозо этади, таълим
олувчиларнинг мавжуд имкониятларини инобатга олиб,
уларни ривожлантириш, такомиллаштириш
ва бойитишга қаратилган бўлади. Индивидуал ёндашувнинг замонавий янги талқини қуйидагилардан
иборат:
ўртача таълим олувчига йўналтиришдан воз кечиш;
шахснинг яхши хислатларини излаш;
шахс ривожланишининг индивидуал дастурларини тузиш.
Илмий педагогик тафаккур диалектика қонуниятлари асосида фаолият юритади. У педагогик
фактларни, вазиятларни, ҳодисаларни
ривожлантириш, ўзи билиб ҳаракат қилиш нуқтаи назаридан
кўриб чиқади, ташқи шароитлар ва болалар ҳаётидаги рағбатлантиришлари билан шартланади. Бола
қандай ҳаракат қилишидан қатъи назар, унинг хатти-ҳаракати ва шахсиятини нафақат муайян яхши
ёки ёмон иш ҳақиқатига асосланиб, балки унинг ички дунёси: идеаллари, мотивлари, эҳтиёжлари,
қизиқишлари асосида ҳам таҳлил қилиш керак. Ушбу ёндашув, ҳаракат тасодифий ёки пайдо бўлган
шахснинг характери ва моҳиятининг табиий натижаси эканлигини ишончли аниқлаш
имконини
беради. Бу хулқ-атворни педагогик жиҳатдан малакали таҳлил қилиш, унга оқилона баҳо бериш ва
тўғри жавоб бериш имконини беради.
Индивидуал ёндашув асосида талабалар педагогик тафаккурини ривожлантириш педагогик
муносабатларда ва болаларнинг хулқ-атвори ҳамда атрофдаги ижтимоий ҳаёт билан боғлиқликда ва
ўзаро таъсирда ҳисобга олиниши керак. Ижтимоий муҳит ва оммавий ахборот воситалари
субъектлари, қоида тариқасида, талабалар онги ва хатти-ҳаракатларини бошқаради. Талаба
шахсининг характери ва йўналишини жамоавий муносабатлар, атроф-муҳит,
шунингдек, унинг
шахси ва индивидуаллигини ҳисобга олган ҳолда яхшироқ тушуниш мумкин.
Педагогик, шунингдек, ҳаётий ўзаро муносабатларда талабалар нафақат таълим объекти
сифатида, балки ўз ҳаётини ўзига хос тарзда акс эттирувчи, англайдиган ва ўзгартирадиган ижодий
ҳаракат қилувчи субъектлар сифатида ҳам ҳаракат қиладилар. Шунинг учун ўқитувчи ҳар қандай
кутилмаган ҳодисаларга, талабаларнинг фикрлаш ва хатти-ҳаракатларидаги ғайриоддийликка тайёр
бўлиши керак. Ҳақиқий педагогик тафаккур унга қонуниятларни енгиб ўтишга ёрдам беради,
нарсаларга янги, янгича қарашга имкон беради, қарама-қаршиликларни таҳлил қилади ва уларни ҳал
қилиш йўлларини топади.
Илмий-педагогик тафаккурнинг зиддиятлари реал ва хаёлийдир. Педагогик воқеликнинг
қарама-қаршиликларини бартараф этишга ёрдам берадиган педагогик тафаккур тарбиявий
муносабатларнинг зиддиятли ҳолатини онгда адекват акс эттириш натижасида шаклланади. Масалан,
когнитив ахборот ҳажмининг узлуксиз ортиб бориши ва турли ёш гуруҳлари
томонидан таълим
жараёнида уни ўзлаштириш қобилиятининг чекланганлиги ўртасида қарама-қаршилик мавжуд.
Педагогик тафаккурда бу қарама-қаршиликнинг илмий акс этиши шакл ва усулларнинг ижодий
изланишлари манбаига айланади.
