“PEDAGOGIK MAHORAT” ilmiy-nazariy va metodik jurnal. 2023, № 11
210
vakolati keng rol oʻynaydi, bunda koʻzlar katta ahamiyatga ega.
Shuningdek, yuzaga kelishi mumkin boʻlgan
toʻsiqlardan yana biri bu
hissiy toʻsiqlardir. Hissiy toʻsiqlar, koʻpincha, moslashuv jarayonining dastlabki
bosqichlarda paydo boʻladi, chunki chet elda boʻlishning dastlabki bosqichida har doim hali oʻziga notanish
boʻlgan mamlakatning ortiqcha hissiy yuki bilan bogʻliq taassurotlar boshdan kechiriladi. Bunda hissiy
xavotirni oʻz ichiga olgan omillar ham muhim rol oʻynaydi. Moslashuvning muvaffaqiyati
guruh ichidagi
jarayonlar, oʻzini va boshqalarni tushunish qobiliyatiga koʻproq bogʻliq. Til toʻsigʻi-bu eng muhim
muammo, uning yechimi moslashuvning koʻplab jihatlari bilan bogʻliq: ham ta’limiy, ham ijtimoiy, ham
madaniy, ham psixologik. Til toʻsigʻini muvaffaqiyatli yengish,
birinchi navbatda, motivatsiyaning
intensivlik darajasiga bogʻliq. Ushbu intensivlikni oshirish uchun xorijlik talabalarning tashkilotda xalqaro
talabalar bilan ishlaydigan vakillari bilan hamkorlikda ish olib zarur. Chet ellik talabalarda toʻgʻri
motivatsiyani shakllantirish ular bilan psixologik yaqinlikning boshlanishisga imkon beradi. Ijtimoiy-
psixologik, aloqa, didaktik, madaniy toʻsiqlarni yengib oʻtib, notanish mamlakat ta’lim
tizimi va
madaniyatiga adaptatsiya hosil qilishni bosqichma-bosqich rivojlantirish zarur. Yetarli va muvaffaqiyatli
aloqa yoʻlida koʻp toʻsiqlar mavjud: mexanik buzilish va buzilishning turli holatlaridan nozik psixologik
daqiqalarga qadar ma'lumot: (kommunikatorni hissiy rad etish).
Notoʻgʻri ma'lumotlarning katta ehtimoli
quyidagilar bilan bogʻliq:
Hissiy toʻsiqlar, toʻsiqlar mavjudligi
haqida tushunmovchiliklar, ijtimoiy-madaniy tafovutlar va
munosabatlar toʻsiqlari. Muloqot ishtirokchilari turli xil tillar va lahjalardada gaplashganda nutqda
tushunmovchilik paydo boʻladi. Diksiyada sezilarli nuqsonlar mavjud boʻlishi mumkin. Ifodasiz, tez soʻzlash
nutqqa koʻp sonli tovush parazitlarini kiritishi mumkin[2]. Tushunishga kommunikatorning nutq uslubi,
aloqa holati va kommunikatorlarning psixologik holati ham ta'sir qiladi. Hatto bir xil madaniyat ichida ham
koʻp narsalar mavjud: mikrokulturalar, ularning har biri oʻz mikropolini yaratadi. Bunday turli madaniyatlar
haqida gap ketganda, farqlar yanada aniqroq boʻladi. Va nihoyat, mantiqiy toʻsiq mavjudligi haqida gapirish
mumkin. Gapning mantigʻi suhbatdoshga juda koʻp yoki murakkab boʻlib tuyulsa,
tushunmovchilik yoki
notoʻgʻri idrok qilish holati yuzaga kelishi mumkin. Shuningdek, gender toʻsigʻi ham paydo boʻlishi
mumkin. Chet ellik talabalarda turli xil toʻsiqlarni yengib oʻtish jarayonida muayyan xatti-harakatlar tizimi
ishlab chiqilgan boʻlib, bu xalqaro talabalarni yangi ta’limga ijtimoiy-psixologik, madaniy moslashtirishga
koʻmaklashadi.
