69
UNIXʼning aksariyat versiyalari maʼlum darajada AT&T dasturiy taʼminotiga
asoslanganligi sababli, Novell UNIX sotuvchi boshqa sotuvchilardan ham royalti
oladi (Sun Microsystems oʻrniga bir martalik katta toʻlovni amalga oshirgan).
Berkley UNIX operatsion tizimi 1977-yilda Berklidagi Kaliforniya universitetining
Kompyuter tizimlari tadqiqot guruhi (CSRG) AT&T dan V6 manba kodini
litsenziyalaganida tuzilgan. Ushbu guruh tomonidan chiqarilgan versiyalar
qisqacha BSD (Berkley Software Distribution) deb nomlangan. Ularning
chiqarilishi 1977-yilda PDP-11 mashinasi uchun 1BSD versiyasi bilan boshlandi
va 1993-yilda 4.4BSD versiyasi bilan yakunlandi. BSD AT&Tʼning UNIX
variantiga asoslanganligi sababli undan foydalanish uchun AT&T litsenziyasi talab
qilingan.
Hukumat laboratoriyalari va korxonalar uchun asl AT&T litsenziyalari har doim
qimmat boʻlgan. Ular dastlab universitetlar uchun arzon edi,
biroq UNIX tijoriy
jihatdan qabul qilinishi bilan narx tez koʻtarildi. Oxir-oqibat, Berkli AT&T kodini
BSDʼdan olib tashlashga qaror qildi. Ish uzoq, zerikarli va mashaqqatli edi. U
tugashiga biroz vaqt qolganida universitet operatsion tizimlarni tadqiq qilish uchun
mablagʻni yoʻqotdi va Hisoblash tizimlarini oʻrganish guruhi (CSRG) tarqatib
yuborildi.
Tarqalishidan oldin Study Group oʻzining AT&T boʻlmagan ikkinchi darsligini
Net/2ʼni chiqardi. Baʼzi kompaniyalar va birinchi navbatda — BSDI (Berkley
Software Design, Inc.) ushbu versiyani asos qilib oldi, uni toʻldirdi va uni arzon va
ayni paytda ishonchli UNIX dasturi sifatida sotishni boshladi. Shu bilan birga,
AT&T va Berkley sudga daʼvo qilishdi: AT&T mualliflik huquqini buzganlik
uchun, Berkeley esa shartnoma shartlariga rioya qilmaslik (xususan, kelishilgan
kreditni berishdan bosh tortish uchun). Shu bilan birga, AT&T rahbarlari BSDIʼni
Net/2 dan oʻz mahsuloti uchun asos sifatida foydalanganligi uchun sudga berishdi.
1994-yil fevral oyida Novell (oʻsha paytgacha AT&Tʼdan UNIXʼni sotib olgan) va
Kaliforniya universiteti bir-biriga qarshi daʼvolarini qaytarib olishga kelishib
oldilar. BSDI ishi ham tezda hal qilindi. Tafsilotlar ommaga eʼlon qilinmadi,
ammo universitet Net/2 versiyasini sotishni toʻxtatdi
va yanada yetuk dasturiy
taʼminot toʻplamini eʼlon qildi, 4.4BSD-Lite Novell va Kaliforniya universiteti
ushbu paketni erkin sotishga baraka berdilar. BSDI oʻzining 4.4BSD-Lite
mahsulotini 1995-yil oʻrtalariga qadar qayta tashkil etish rejalarini eʼlon qildi
(OʼReilly & Associates 4.4BSD qoʻllanmalari va 4.4BSD-Lite manba (yuklab
boʻlmaydigan) CD-ROMʼni juda mos narxda sotadi.
1980-yillarda bir nechta ish stantsiyalari ishlab chiqaruvchilari UNIXʼning oʻz
versiyalarini ishlab chiqishga kirishdilar. Odatda, firma AT&T yoki BSD
tizimining versiyalaridan birini oladi va uni oʻzida ishlab chiqishda davom etadi.
Baʼzi firmalar biron bir variantga yopishib olishni xohlamadilar va ikkala
versiyaning xususiyatlariga ega boʻlgan duragaylarni ishlab chiqdilar.
70
Xaos davom etar ekan, turli standartlar tarafdorlari UNIX versiyalarining
tarqalishini cheklash uchun kampaniya boshladilar. Toʻsatdan koʻplab UNIX
standartlari paydo boʻldi, ularning har biri bir nechta sotuvchilarning zaif
koalitsiyasi tomonidan qoʻllab-quvvatlanadi. UNIXʼning
mavjud versiyalarini
kodlash oʻrniga, bu standartlar bozorga tobora koʻproq operatsion tizimlarni
chiqardi. DEC standart foydasiga UNIX versiyasini ishlab chiqishni toʻxtatgan
yagona yirik sotuvchidir. (X/Open Konsortsiumining joriy Unified UNIX
Spetsifikatsiyasi, Spec 1170, dastlab taxminan 1170 APIni oʻz ichiga olgan. Spec
1170 barcha yirik UNIX operatsion tizim ishlab chiqaruvchilari tomonidan
qoʻllab-quvvatlanadi)[5].
Linux
Linux operatsion tizimi 1991-yilda tuzilgan va rasmiy ravishda 1994-yilda Linus
Torvalds tomonidan chiqarilgan.
Linux yagona mashhur hobbi operatsion tizim hisoblanadi (Torvalds uni bitiruv
malakaviy ishi sifatida yozgan).
Ushbu operatsion tizim butun dunyo boʻylab dasturchilar tomonidan qoʻllab-
quvvatlanadi, ishlab chiqilgan va toʻldirilgan. Linux yagona bepul (toʻliq bepul)
operatsion tizimdir.
Koʻp vazifali koʻp foydalanuvchili 32-bitli Linux tizimining kelib chiqishi UNIX
universal operatsion tizimlari sinfidan keladi.
Linux uchun muhim rivojlanish foydalanuvchilarga qulay qobiqlarning paydo
boʻlishidir. Tanish ish stoli va Windows piktogrammalarining kombinatsiyasi va
Linux yadrosining kuchi darhol ishlab chiquvchilar
va foydalanuvchilarning
eʼtiborini tortdi. 1999-yilda eng yirik kompyuterlar yetkazib beruvchilaridan biri
oʻz tizimlariga oʻrnatish uchun Linuxni tanladi. Oʻsha yili taniqli Corel
korporatsiyasi Linuxʼning birinchi tijorat versiyasini — original oʻrnatish tizimiga
ega kompilyatsiya qilingan tarqatish paketini chiqardi, buning natijasida Linuxʼga
kompyuterni joriy qilish jarayoni juda soddalashtirildi.
Hozirgi vaqtda Linux nafaqat serverlarga, balki tayyor shaxsiy kompyuterlar va
noutbuklarga oʻrnatilmoqda. 2000-yilda OS tarafdorlari Windowsʼning ustiga
oʻrnatish uchun moʻljallangan Linux versiyasini chiqardilar.
OS/2
OS/2 operatsion tizimi IBM va Microsoft oʻrtasida qoʻshma loyiha sifatida 1984-
yilda boshlangan. Keyinchalik, loyiha bekor qilindi va Microsoft oʻzining OS/2
versiyasini Windows NTʼga oʻzgartirdi. OS/2ʼning oʻzi esa IBMda ishlab
chiqilishda davom etdi. OS/2 dastlab MS-DOS oʻrnini
bosuvchi sifatida ishlab
chiqilgan. Yangi operatsion tizimni ishlab chiqish ortidagi tushunchalar istiqbolli
edi: OS/2 koʻp vazifalikni, virtual xotirani, grafik foydalanuvchi interfeysini
qoʻllab-quvvatlaydi va DOS ilovalarini ishga tushiradi. Biroq, bu rejalarning
aksariyatini amalga oshirib boʻlmadi.
71
1987-yilda chiqarilgan OS/2 1.0ʼning birinchi versiyasi koʻp vazifali tizim uchun
zarur boʻlgan koʻpgina funksiyalarni oʻz ichiga olgan. Biroq, u grafik qobiqga ega
emas edi va koʻplab mashhur printerlar va boshqa qurilmalar uchun drayverlarga
ham ega emas edi. Bundan tashqari, u kompyuter resurslariga juda talabchan edi;
DOS-ilovalarning bajarilishi va oʻzaro taʼsirini
juda sekin amalga oshirar, baʼzan
esa umuman amalga oshirmas edi; foydalanuvchi bir vaqtning oʻzida faqat bitta
dastur bilan ishlashi mumkin edi, qolgan jarayonlar fonda bajarilgan.
Har bir yangi versiya bilan OS/2 yanada yaxshilandi. OS/2 v2.00 1992-yilda
allaqachon birinchi versiyaning asosiy kamchiliklari bartaraf etildi. Bu shaxsiy
kompyuterlar uchun birinchi mavjud va ishlaydigan 32 bitli operatsion tizim
boʻlib, OS bozorida shubhasiz unga eʼtibor kuchaydi. Buning ortidan OS/2ʼning
juda muvaffaqiyatli tarmoq versiyalari (masalan, Warp 3, Warp Connect, Warp 4)
chiqarildi. Shu paytdan boshlab, OS/2ʼga oʻxshash tarmoqlar bilan ishlovchi
operatsion tizimlar ishlab chiqila boshlandi.
