|
Tezligi harakat trayektoriyasining turli qismida turlicha bo‘lganBog'liq 6-sinf fizika uzbTezligi harakat trayektoriyasining turli qismida turlicha bo‘lgan
harakat
notekis harakat
deyiladi.
Bunday hollarda
o‘rtacha tezlik
tushunchasidan foydalaniladi.
O
‘
rtacha tezlik
deb,
jism bosib o‘tgan butun yo‘lni shu yo‘lni bosib
o‘tish uchun sarflangan butun vaqtga nisbati bilan o‘lchanadigan
kattalikka aytiladi.
Butun bosib o‘tilgan yo‘l
Yo‘lni bosib o‘tish uchun ketgan butun vaqt
O‘rtacha tezlik =
.
υ
o‘r
=
Amaliy topshiriq
Uyingizdan maktabgacha bo‘lgan masofani o‘lchashda, soatga
qarab qancha vaqt ketganligiga e’tibor bering. Masofa va
uni bosib o‘tish uchun ketgan vaqtdan foydalanib, o‘rtacha
tezligingizni toping.
Masala yechish namunalari
1. Elektr poyezdi Yangiyer shahridan Toshkentga 3 soatda yetib
keldi. Agar shaharlar orasidagi masofa taxminan 150 km bo‘lsa,
poyezdning o‘rtacha tezligini toping.
B e r i l g a n:
F o r m u l a s i:
Y e c h i l i s h i:
s
= 150 km
t
= 3 soat
o‘r
= .
o‘r
=
.
Topish kerak
o‘r
= ?
Javobi:
50
.
2. Suv yangi qazilgan kanaldan bir tekisda oqmoqda. Suvning oqish
tezligi 1,5
. Suvga tashlangan kichik cho‘p 20 sekundda qancha
masofaga boradi?
51
B e r i l g a n:
F o r m u l a s i:
Y e c h i l i s h i:
= 1,5
t
= 20 s
= , bundan
s =
t.
s
= 1,5
20 s = 30 m.
Topish kerak
s
= ?
Javobi:
30 m.
1. Tekis harakat tezligi deganda nima tushuniladi?
2. Jismning harakatlanish vaqti va tezligi ma’lum bo‘lsa, tekis
harakatda bosib o‘tilgan yo‘l qanday aniqlanadi?
3. Qanday harakatni notekis harakat deyiladi?
4. Jismning o‘rtacha tezligi qanday aniqlanadi?
3-mashq
1. Qaysi holda harakatlanuvchi vositani moddiy nuqta deb qarash
mumkin? a)
avtomobil Samarqanddan Toshkentga bormoqda;
b) poyezd ko‘prikdan o‘tmoqda; c) Yer o‘z o‘qi atrofida aylanmoqda.
2. Velosiped g‘ildiragi ballonidagi havo kiritish kallagining harakat
trayektoriyasini chizing. Bu qanday harakatga kiradi?
3. O‘rtacha tezligi 80
bo‘lgan poyezd 30 minutda qancha yo‘lni
bosib o‘tadi? (
Javobi:
40 km.)
4. 1
kattami yoki 1
mi? Javobingizni asoslang.
5. Avtobus Nurota shahridan Qo‘shrabotga 90 minutda yetib bordi.
Agar shaharlar orasidagi masofa taxminan 90 km bo‘lsa, avtobusning
o‘rtacha tezligini aniqlang. (
Javobi:
60 km/soat.)
6. 54
necha
ga teng?
7. Tezligi 1,5
bo‘lgan shilliq qurt 30 sm masofani qancha vaqtda
bosib o‘tadi? (
Javobi:
20 s.)
8. Ob-havo ma’lumotida sekundiga 10 metr tezlik bilan shamol
esadi deyildi. Shamolning tezligi
larda ifodalansa nechaga teng
bo‘ladi?
9. Avtomobil 225 km masofani 2,5 soatda bosib o‘tdi. O‘rtacha
tezlik nimaga teng? (
Javobi:
90 km/soat.)
10. Asalari 2 soat davomida asal yig‘ish uchun 30 km masofani
uchib o‘tdi. Uning o‘rtacha tezligi nimaga teng? (
Javobi:
4,17 m/s.)
11
*
. Otliq 46 km/soat tezlik bilan bir qishloqdan ikkinchisiga 2
soatda yetib bordi. Bu masofani o‘rtacha tezligi 0,5 km/soat bo‘lgan
toshbaqa qancha vaqtda o‘tishi mumkin? (
Javobi:
184 soat.)
|
| |
