• Agar biror jism harakati davomida bir xil tezlik bilan harakatlansa yoki istalgan teng vaqtlar ichida teng masofalarni bosib o‘tsa, bunday harakatga
    		•

    -MAVZU TEKIS VA NOTEKIS HARAKAT




    Download 1,85 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet35/134
    Sana28.06.2024
    Hajmi1,85 Mb.
    #266146
    1   ...   31   32   33   34   35   36   37   38   ...   134
    Bog'liq
    6-sinf fizika uzb

    20-MAVZU
    TEKIS VA NOTEKIS HARAKAT 
    HAQIDA TUSHUNCHA. TEZLIK VA UNING BIRLIKLARI
    Qadimda ota-bobolarimiz bir mamlakatdan ikkinchisiga yoki bir 
    shahardan ikkinchisiga ot yoki tuyalarda qatnaganlar. Bunda manzilga 
    yetish uchun haftalab, hatto oylab yo‘l yurganlar. Hozirgi kunda esa 
    dunyoning istalgan burchagiga bir kunda yetib borish mumkin.
    Negaki insonni bir manzildan ikkinchi manzilga eltuvchi vositalar 
    tezroq harakatlanadigan bo‘lgan. Demak, jismlar bir-biriga nisbatan 
    ayrimlari tezroq, ayrimlari sekinroq harakatlanar ekan. Uni ifodalash 
    uchun 
    tezlik
    deb ataluvchi fizik kattalik kiritiladi.
    Tezlik 
    deb
     
    vaqt birligi ichida bosib o‘tilgan yo‘lga aytiladi.
    Tezlikning inglizcha nomi 
    velocite
    ning bosh harfi 

    bilan 
    belgilanadi.
    Tezlik =
    Bosib o‘tilgan yo‘l
    Yo‘lni o‘tish uchun ketgan vaqt
    . 
    υ
     
    =
    ,

    – tezlik, 
    s
    – bosib o‘tilgan yo‘l, 
    t
    – yo‘lni o‘tish uchun ketgan vaqt.
    Tezlikning birligi
    .
    Velosipedchining tezligi 
    ga teng bo‘lsin.
    Bu 1 s davomida velosipedchi 10 m yo‘l bosib o‘tadi deganidir. 
    Odatda, avtomobil tezligini 
    larda o‘lchanadi. Avtomobil tezligi 80
    bo‘lsa, bunday avtomobilda 1 soat mobaynida 80 km yo‘l bosib 
    o‘tiladi.
    Agar 1 km = 1000 m va 1 soat = 3600 s ekanligi hisobga olinsa:
    Avtomobil tezligi 72
    bo‘lsa, uni 
    larda quyidagicha ifodalanadi:
    Agar biror jism harakati davomida bir xil tezlik bilan harakatlansa 
    yoki istalgan teng vaqtlar ichida teng masofalarni bosib o‘tsa, 
    bunday harakatga
     
    tekis harakat
    deyiladi.

    50
    Bunga misol sifatida havoda tarqalayotgan tovushni, 
    radioto‘lqinlarni olish mumkin. Soat strelkalarining uchi tekis harakat 
    qiladi. Avtomobillar qisqa vaqt davomida tekis harakat qilishi mumkin.
    Kundalik turmushda harakatlanayotgan jismlarni kuzatsak, ular-
    ning notekis harakat qilishlarini ko‘ramiz. Masalan, bekatdan chiqib 
    harakatlanayotgan avtobus o‘z tezligini oshirib boradi. Bekatga yaqin-
    lashayotganda esa tezligini kamaytirib to‘xtaydi.

    Download 1,85 Mb.
    1   ...   31   32   33   34   35   36   37   38   ...   134




    Download 1,85 Mb.
    Pdf ko'rish