66
4-BOB. KENG POLOSALI ABONENET KIRISH TARMOQLARI
VA ULARNI QURISH USULLARI
4.1. Raqamli abonent kirish tarmoqlari
Optik tolali aloqa
liniyalarining kirib kelishi, sinxron raqamli
iyerarxiya (SDH) uzatish tizimlarini keng tadbiq etilishi, yaqin kelajakda
abonent liniyalarini shu qurilmalar asosida tuzilishiga olib keladi.
Hozirgi bozor iqtisodiyoti sharoitida optik tolali tarmoqlarni qurish
iqtisodiy qimmatga tushadi, ayniqsa abonent liniyalarini. Oxirgi variant
yuqori
iqtisodiy
samaradorlikni
beradi.
Bunday
liniyalardan
foydalanganda xDSL texnoloniyalarini qo‘llash maqsadga muvofiqdir
va bunday liniyalardan yana ko‘p yillar foydalanish mumkin. Shu
sababli mavjud liniyalar qoldirilib, ularda yuqori tezlikli xDSL,
texnologiyasining siflariga asoslangan
raqamli uzatish tizimlarini
qo‘llash imkoniyatlari yaratildi.
Hozirgi vaqtda nafaqat ovozli axborotlarga, balki Internet
xizmatlariga bo‘lgan talablar dolzarb xisoblanadi. Bunday tarmoqlarni
ikkita yo’l: tolali-optik-tolali tarmoqlar va mavjud bo‘lgan kabellardan
foydalanish orqali kurish mumkin. Ko‘pgina xollarda oxirgi variant
yuqori iktisodiy samaradorlikni beradi.
Lekin bunday tarmoqlarni
yaratish uchun bir necha savollarga javob topish lozim:
mavjud bo‘lgan kabelli tarmoq uchun kanday raqamli
abonent texnologiya ko‘proq mos keladi;
qanday qurilma ko‘proq samaradorlikka ega;
mavjud bo‘lgan kabelli tarmoqlarni, abonentlar ulanuvchi
raqamli abonent tarmoqlarining kanday yangi xizmatlari uchun qo‘llash
mumkin.
Oxirgi vaqtlarda abonent liniyalari qurilmalarining bozori jadallik
bilan rivojlanayotgani tufayli operatorlarning xolati murakkablashib
ketmoqda. Yuqoridagi aytib o‘tilgan
kamchiliklarga, muammolarga va
savollarga javob sifatida xDSL (Digital Subscriber Line) - raqamli
abonent liniyalari texnologiyalari qo‘l keladi [1].
xDSL ning variantlari sifatida yaratilgan keyingi texnologiya bu
yuqori tezlikli raqamli abonent liniyasi HDSL (High-bit-rate Digital
Subscriber Line) xisoblanadi. Bu texnologiya 2048 kbit/s tezlikda
dupleks axborot almashtirishni to‘liq ta'minlaydi.
Axborotni uzatish
uchun kabelning ikki yoki uch juftligidan foydalanishadi. HDSL
texnologiyalarining keyingi rivojlanishi simmetrik yuqori chastotali
raqamli abonent liniyalarining qurilmalarini yaratilishiga sababchi
67
bo‘ldi. Bunday SDSL qurilmalari (SDSL -Singil Pair Symmetrical
Digital Subscriber Line) kabelning bir juftligi orqali ishlashga
mo‘ljallangan. Shuningdek oxirgi yillarda xDSL ning assimmetrik
raqamli abonent liniyasini qurish texnogiyalari ishlab chiqildi, Masalan
ADSL (assimetrik raqamli abonent liniyasi)
texnologiyasi tarmoqdan
abonentgacha bo‘lgan yo‘nalishda axborotni uzatganda 8 mbit/s gacha,
abonentdan tarmoqgacha bo‘lgan yo‘nalishda esa 1 mbit/s
tezlikni
ta’minlaydi, shuningdek Internet tarmog‘iga ulanish imkoniyatiga ega
bo‘lishi ham mumkin.
4.1-rasm. Mis aloqa liniyalaridan tortib, xozirgi paytgacha raqamli
uzatish tizimlarining tezligini o‘sishi
VDSL texnologiyasi (Very High - bit rate Digital Subscriber Line)
yangi qurilmalar tarkibiga kiradi va kelgusidagi abonent tarmoqlarida
qo‘llashga mo‘ljallangan.
xDSL texnologiyasi 70-yillardan boshlab rivojlana bordi, ya'ni bu
yillarda VK (Basic Rate), 160 Kbit/s li ISDN qurilmalari ishlab chiqarila
boshlagan edi. xDSL
texnologiyasining ishlab
chiqaruvchilari
o‘zlarining texnologiyalarini tolali optik aloqa tizimida ilk bor sinab
ko‘rildi va natijalarga erishildi. Faqat tolali optik aloqa liniyasi orqali
«xar bir uyga raqamli telefon» olib kirish mumkin, degan fikr xam bor
edi.
xDSL texnologiyasi mavjud mis simli liniyalardan yuqori tezlikli
aloqani xosil qilish imkonini beradi. 1.1-rasmda mis kabel liniyasidan
68
axborot uzatish tezligining, ya'ni morze alifbosi (10 bit/s) dan VDSL (52
Mbit/s)gacha o‘ta yuqori tezlikli raqamli abonent liniyasi
texnologiyasigacha rivojlanish tarixi ko‘rsatilgan[1].
xDSL texnologiyasi quyidagi turlarga bo‘linadi:
HDSL (High-bit-roto Digital Subscriber Line) tezligi 2048
kbit/s bo‘lgan dupleks aloqani ta’minlaydi.
SDSL (Singl Pair Symmetrical Digital Subscriber Line)
yuqori chatsotali raqamli abonent liniyalari qurilmasi bo‘lib, signallarni
simmetrik xolda uzatishga mo‘ljallangan.
ADSL (Asymmetric Digital Subscriber Line) bu texnologiya
tarmoqdan abonentga signalni uzatishda 8 Mbit/s gacha bo‘lgan tezlikni,
abonentdan tarmoqga signalni uzatishda esa 1 Mbit/s tezlikni
ta’minlaydi, ya'ni signallarni uzatish assimetrik xolda amalga oshadi.
VDSL (Very High lit rate Digital Subscriber Line) bu yangi
qurilma xisoblanib, kelgusida yuqori tezlikli aloqa tarmoqlarida
qo‘llashga mo‘ljallangan.
