Loyihalash uchun zarur boshlang‘ich ma’lumotlar

180 
foydalanish asosida amalga oshiriladi. Birlamchi tarmoqning uzatish 
liniyalarini qurish va rekonstruksiya qilish bo‘yicha ishlar faqatgina 
loyiha va smeta mavjud bo‘lgandagina olib boriladi. Loyiha va smetalar 
qoida va tarkib, moslashish tartibi haqidagi boshqaruvchi materiallarga 
mos holda ishlab chiqiladi va bino, inshoot, korxonalarni qurish va 
rekonstruksiya qilishga loyiha – smeta xujjatlari tasdiqlanadi. 
Birlamchi telekommunikatsiya tarmoqlarining faoliyatdagi uzatish 
liniyalarini qurish va rekonstruksiya qilishni loyihalashni asosan «Aloqa 
loyiha» Davlat Unitar korxonasiamalga oshiradi. Bundan tashqari 
loyihalash bo‘yicha ishlar aloqa tarmoqlari operatorlari tomonidan ham 
olib boriladi. Ularning tarkibiga aloqa inshootlarining faoliyat maydoni 
doirasida ularni qurish loyihalarini aniqlovchi va qurilish maydonlarini 
tanlashda ishtirok etuvchi va aloqa inshootlarini qurish va 
rekonstruksiya qilishga texnik sharoitlar (TSh) ni tuzuvchi loyiha 
bo‘limlari (yoki ularga o‘xshash xizmatlar) kiradi.
Loyihalash jarayonida ishchi muloqotga: aloqa inshootlarini 
qurishni rejalashtiruvchi buyurtmachi, (vazirlik, muassasa, aloqa 
operatori va b.q.) va loyiha ishini amalga oshiruvchi bosh loyihachi - 
loyiha tashkiloti kiradi, bunda maxsus loyiha tashkilotlari ham jalb 
etilishi mumkin. Loyiha tashkilotlari buyurtmachi bilan birgalikda 
texnik - iqtisodiy asoslashlar (TIA) ni ishlab chiqaradi. 
Bu loyiha xujjatida zaruriyatning texnik - iqtisodiy va sotsial 
asoslari va uzatish liniyalarini qurish va rekonstruksiya qilish tartibi 
beriladi. Bunda qurilish yoki rekonstruksiya qilish narxini, kapital 
qo‘yilmalarning samaradorligini aniqlash va ularni optimallashtirish 
maqsadida kelgusi qurilish joylarida topografik, injener - geologik, 
gidrologik va boshqa izlanishlar bajariladi. 
Loyiha qarorlari loyiha hujjatlari ko‘rinishida rasmiylashtiriladi, 
ularning tarkibi va tuzilmasi loyihalashtirilayotgan aloqa inshootlarining 
yangiligi va murakkabligi, namunaviy yoki qayta qo‘llaniladigan 
loyihalarning va b.q. ning mavjudligi bilan aniqlanadi. 

181 
Namunaviy yoki nisbatan murakkab bo‘lmagan aloqa inshootlarini 
qurish bir bosqichda amalga oshadi (bir bosqichli loyihalash), uning 
uchun ishchi loyihaga loyihalashga topshiriq (LT) asosiy loyiha xujjati 
hisoblanadi. 
Loyihalashga 
topshiriq 
bosh 
loyihachi 
bilan 
birgalikda 
buyurtmachi tomonidan tuziladi, zaruriyat bo‘yicha esa texnik - 
iqtisodiy asoslash (TIA) ishlab chiqarilgan bosqichda qabul qilingan 
qarorlar negizida maxsus tashkilotlar tomonidan ham tuziladi.
Loyihalashga topshiriqda quyidagilar ko‘rsatiladi: 
-
loyihalashtirilayotgan liniya nomi va uni loyihalash uchun asos 
va aloqaning yangi tarmoq tugunlarini qurish yoki mavjudlarini 
ishlatish; 
-
aloqa kanallari ajratilishi kerak bo‘lgan, oxirgi tugun va oraliq 
punktlar belgilangan uzatish liniyasining yo‘nalishi; 
-
turli ierarxiyalarning raqamli oqimlari yoki asosiy raqamli 
kanallari (ARK) ning tovush chastotali kanallari (TCHK) ning umumiy 
soniga keltirilgan, uzatiladigan axborotlarning turi va hajmi (telefon, 
telegraf va faksimil aloqa, ma’lumotlarni uzatish, Internet, elektron 
pochta, televidenie va ovoz eshittirishlari, mobil radioaloqa roumingi va 
b.q.); 
- raqamli uzatish tizimlarini, kabel turini tanlash va ularni etkazib 
beruvchi manbalar bo‘yicha dastlabki tavsiyalar; 
- tarmoq topologiyasi bo‘yicha tavsiyalar, uning elementi 
loyihalashtirilayotgan uzatish liniyasi bo‘ladi; 
- rekonstruksiyani tugatish yoki loyiha quvvatini o‘rganish davrida 
vaqtli aylanma aloqani va birlamchi tarmoqning bog‘lovchi liniyalarini 
tashkil etish bo‘yicha talablar;
- texnik va yordamchi binolarni qurish, manbalarni va elektr 
ta’minoti, issiqlik ta’minoti tarmoqlarini va ularga muhandislik 
kommunikatsiya xizmatlarini loyihalash kerakligi asoslari; 

182 
- uzatish liniyasining ishonchlilik ko‘rsatkilariga talablar va ularni 
turli ta’sirlardan, shuningdek ruxsatsiz ulanishlardan himoyalash 
bo‘yicha tadbirlarga talablar;
- uzatish liniyasining telekommunikatsiya tarmog‘idagi boshqa 
inshootlari va ularning tarkiblari bilan o‘zaro aloqasi; 
- favqulodda holatlarga tadbirlar; 
- uzatish liniyasidan foydalanishni tashkil etish, ekologiya va atrof 
muhitni muhofaza qilish bo‘yicha talablar; 
- seysmiklik, ekinli gruntlar guruhi, suvli va boshqa to‘siqlar va va 
b.q. haqida dastlabki ma’lumotlar; 
- kapital qo‘yilmalarning o‘lchamini belgilovchi qurilishning 
mehnat 
sig‘imi, 
material 
sig‘imi 
va 
kapital 
qo‘yilmalar 
samaradorligining solishtirma ko‘rsatkichlari;
- texnik- iqtisodiy ko‘rsatkichlari va moliyalashtirish manbalari; 
- uzatish liniyalarini qurish va rekonstruksiya qilishning boshlanish 
va tugatish muddatlari. 
- loyiha variantlarini amalga oshirish samaradorligini texnik 
iqtisodiy baholash; 
- 
telekommunikatsiya 
tarmoqlarining 
ekspluatatsiyasi 
va 
boshqarishning zamonaviy texnologiyalari; 
- taktli tarmoq sinxronizatsiyasi va b.q. 
YAngi 
telekommunikatsiya 
texnologiyalarini 
ishlatishda, 
namunaviy va bunga o‘xshash loyihalar mavjud bo‘lmaganda, aloqaning 
murakkab inshootlarini loyihalash ikki bosqichda olib boriladi (ikki 
bosqichli loyihalash). Bunda ishchi loyiha xujjati loyihaning muhim 
xujjati hisoblanadi. 
Loyiha bir qator zarur bo‘limlardan iborat: 

183 
- umumiy tushintirish yozuvi; 
- ishlab chiqarish texnologiyasi; 
- qurilish qarorlari; 
- qurilishni tashkil etish; 
- aholi turar joylarining qurilishi; 
- ishchi xujjatlarni tutish va b.q. 
«Umumiy tushintirish yozuvi» loyihalashga boshlang‘ich 
ma’lumotlarni, texnik-iqtisodiy hisoblarning bajarilish natijalarini va 
ularni eng yaxshi an’anaviy va xorijiylarining ko‘rsatkichlari bilan 
taqqosiy farqini ko‘rsatadi. Bu bo‘limda materiallar, yoqilg‘i-energetik 
va mehnat resurslariga ehtiyoj va ularni ta’minlash yo‘llari haqida 
ma’lumotlar; ob’ektning tarkibi, qurilish tarkibi, ishga tushirish 
komplekslari va asosiy ishlarning xajmi, muxandislik tarmoqlari 
bo‘yicha qarorlar, ekologiya va atrof muhit himoyasi va favqulodda 
holatlar haqidagi ma’lumotlar bayon etiladi. Loyiha qarorlarining 
boshqa tashkilotlar bilan muvofiqlik masalalari va talab, norma, qoida, 
yo‘riqnoma va standartlarning kelgusi qurilishning barcha jabhalarida 
rioya etilishi, albatta yoritilgan bo‘lishi kerak. Bu xujjatga quyidagi 
asosiy 
chizma 
va 
sxemalar 
ilova 
qilinadi: 
mavjud 
va 
loyihalashtirilayotgan tashqi kommunikatsiyalar va muxandislik 
tarmoqlari ko‘rsatilgan holat plani; mavjud, loyihalashtiriladigan yoki 
rekonstruksiya qilinadigan inshootlar, shuningdek chetlashtirish, olib 
tashlash lozim bo‘lgan inshootlar va b.q. aks ettirilgan asosiy plan 
sxemasi, plani va trassaning bo‘ylama profili. 
«Ishlab chiqarish texnologiyasi» bo‘limi ishlab chiqarish – hisob 
dasturiga, 
texnologik 
jarayonlarni 
avtomatlashtirish 
va 
mexanizatsiyalash va ishlab chiqarishni boshqarish bo‘yicha qarorlarga 
ega. Loyihaning bu qismi, uzatish liniyalarining uskunalarini texnik 
ekspluatatsiyasini tashkil etishda axborot texnologiyalarining keng 
ko‘llanilishi bo‘yicha prinsipial, asosiy qarorlarni aks ettiradi. Bo‘lim 

184 
texnologik jarayonlarini avtomatlashtirish va mexanizatsiyalashning 
asosiy, prinsipial sxemalari va energiya bilan ta’minlash va aloqani 
tashkil etishning tuzilish sxemalari bilan uzatib beriladi. 
«Qurilish qarorlari» bo‘limi asosiy qurilish qarorlarining qisqacha 
ta’rifi va asoslariga, ularning zamonaviy qurilish texnologiyalariga 
mosligiga, shuningdek elektr, portlash, yong‘in xavfsizligi, inshootlarni 
turli xildagi korroziyalardan himoyalash bo‘yicha, suv bilan ta’minlash, 
kanalizatsiya, issiqlik, xavoni ventilyasiyasi – shamollatish bo‘yicha 
tadbirlar ro‘yxatiga, shuningdek favqulodda holatlar bo‘yicha qarorlarga 
ega. 
«Qurilishni tashkil etish» bo‘limida loyiha xujjatlarining tarkibi, 
xajmi va tuzilishi, uning qurilishni tashkil etish loyihalarini va ishlab 
chiqarish loyihalarini tuzish bo‘yicha yo‘riqnomalarga mosligi 
ko‘rsatiladi.
 
«Aholi turar joylarining qurilishi» bo‘limida bu turdagi 
qurilishning xajmi va loyihalashtirilayotgan optik uzatish liniyasining 
ishga tushirish komplekslarini foydalanishga kiritishni ta’minlovchi, 
qurilish ketma-ketligi o‘rnatilgan detalli rejalashtirish bo‘yicha qarorlar 
asoslanadi. 
Loyiha tugashida smeta xujjatlari va loyiha pasporti tuziladi, bunda 
aholi turar joylarining qurilishi chiqarib tashlanadi. 
«Ishchi xujjatlar» bo‘limi o‘zida ikki bosqichli loyihalashda loyiha 
xujjatini namoyon etib, qurilish narxini aniqlash va smeta hisoblari 
to‘plamini va smetani tuzish bo‘yicha uslubiy ko‘rsatmalar, 
yo‘riqnomalar va standart talablariga mos holda bajarilgan, ishchi 
chizma va smetalarni o‘z ichiga oladi. Ishchi xujjatga qurilish montaj 
ishlarini ishlab chiqish, texnologik, energetik, transport uskunalarini va 
ular bilan bog‘liq kommunikatsiyalarni o‘rnatish chizmalari ilova 
qilinadi. 
Loyiha xujjatlarini tayyorlash, uzatish liniyasining kelgusi qurilish 
sharoitlarini 
va 
ularning 
uskunalarini 
foydalanishga 
tushirish 

185 
sharoitlarini to‘liq o‘rganish maqsadida, izlanish ishlari majmuasini 
o‘tkazishni talab etadi. Izlanish ishlari iqtisodiy va texnik ishlarga 
bo‘linadi. 
Iqtisodiy izlanishlar qurilish ko‘zda tutiladigan joyning 
iqtisodiyotini, xom ashyo va yoqilg‘i olish imkoniyatlarini o‘rganish, 
qurilishni mahalliy materiallar bilan ta’minlash va bo‘lajak korxonaning 
qurilishi va ekspluatatsiyasida ishlash uchun mahalliy aholini jalb etish 
maqsadida olib boriladi. Iqtisodiy izlanishlar faoliyatdagi inshootlar 
haqidagi va ularni kengaytirish yoki rekonstruksiya qilish imkoniyatlari 
haqidagi axborotlarni beradi. 
Texnik muxandislik izlanishlari bo‘lajak qurilish rayonining 
topografiya, geologiya, metrologiya va boshqa sharoitlarini, ya’ni uning 
tabiiy sharoitlarini o‘rganish uchun olib boriladi. Bu izlanishlar, bu 
ishlarni bajarish uchun litsenziyaga ega bo‘lgan, maxsus izlovchi 
tashkilot tomonidan bajariladi. 
Loyiha va ishchi loyiha tasdiqlangunga qadar, mos keluvchi 
institutlarga ekspertiza va himoyaga beriladi. Tasdiqlanish xujjatlari 
bilan birgalikda loyiha – smeta xujjatlarining to‘liq majmuasi 
buyurtmachi va bosh loyihachida saqlanadi. Yangi tarmoqlarni 
yaratishda va mavjudlarini modernizatsiyalashda kompyuterli loyihalash 
va modellashtirish usullaridan foydalanish, raqobatga qobiliyatli 
tarmoqlarni qurishga zamonaviy yondashuv hisoblanadi. 
Boshlang‘ich ma’lumotlarni o‘zgartirishning soddaligi, grafik 
ko‘rinishda tasvirlangan ma’lumot va natijalarning aniqligi, natijalarni 
olish tezligi, loyiha xujjatlarining olinadigan formalarining turliligi 
sababli 
loyihalashning 
zamonaviy 
kompbyuterli 
usuli qo‘lda 
bajarilgandagisidan foydaliligi va qulayligi bilan farqlanadi. Bundan 
tashqari, kompyuterli loyihalash optimallashtiruvchi algoritmlarni 
ishlatish afzalliklari hisobiga loyiha qarorlarining optimallashuvini 
ta’minlaydi. 

186 

Download 3,98 Mb.