|
Marten peshlerinde polat eritiwniń
|
| bet | 4/13 | | Sana | 22.12.2023 | | Hajmi | 2,12 Mb. | | #126534 |
Bog'liq POLAT ISLEP SHIG’ARIWDA KONVERTER, MARTEN HA’M ELEKTRON USILLARDAMarten peshlerinde polat eritiwniń afzalligi: Marten peshleriniń jumis ónimin 20-30 % asiriw mumkin.Har-qiyli dúzilisli shoyinlerdi hám metall shiǵindılarin qayta islew hám
8
olardın belgilengen dúzilisli polat aliw mumkin.
Bul usulda eritilgen polat gazler hám shlak kem bóladi, Demek konverterlerda alinǵan polatga salistirǵanda bul joqari mexanikaliq qásiyetke iye.
Marten peshinde jumisqa jaramli polat 103% ǵa shekem jetedi.
Marten usilinda alingan polatlardan prokatler,pokovkaler, rels, balkaler, prujinaler,ressorler, mashinalerdin har turli detalleri h.t.b islenedi. Marten usili konverterlerde polat aliwǵa qaraǵanda tómendegi abzalliqlerga iye: bul usil har turli quramali shoyinlerdi ham metall shigindilerin qayta islewge ham olerdan belgilengen quramali polat aliwga mumkinshilik beredi,bul usilda eritip alingan polatta gazler ham shlak aralaspaler az boladi,solay eken bunday polat konverterlerde alingan polatlarga qaraganda joqari mexanikaliq qasiyetlerge iye,marten protsessinde jaramli polat kobirek shigadi.Marten usilinin tiykargi kemshiligi pechlerdegi temperaturanin onsha ulken emesligi bul bolsa metalldi kukirtten jaqsiraq tazalaw ushin hak kop shlaklerdan paydalaniwga imkan bermeydi.Bunnan qisqari marten usilinda ansat oksidleniwshi arnawli aralaspalr bolgan polatlar tayralw qiyin.Bul kemshiliklerdi elektr pechlerinde polat aliw usili derlik saplastirdi.
Solay etip,pechtin regeneratorleri janiwshi gaz benen hawani alma gezek qizdiradi ham ozi de alma-gezek qizadi. Janiwshi gaz,hawa ham janiw produktalerinin hareket bagiti bolsa klapanler jardeminde ozgertilip turiladi.Qizdirilgan gazdin qizdirilgan hawada janiw temoeraturasi 1800 C ga jetedi, bul bolsa polat islep shigariw ushin jeterli boladi.Marten pechinin toqtawsiz islewin tamiyinlew ushin onda keminde eki jup (eki jaginda bir juptan) regenerator boliwi kerek.Suyiq janilgi menen isleytugin marten pechlaerinde bir jup (eki jaginda birewden ) regenerator boliwina ozi jetkilikli sebebi olerda suyiq janilgi forsunkaler arqali tuwridan tuwri jumis bosligina burkiledi,regeneratorler bolsa hawani qizdiriw ushin gana xizmet etedi. Hazirgi waqitta polat islep shigariwda pechtin ertiw bosliginda joqari temperature payda etiwdin akademik I.P Bardin ham professor M.A.Glinkov islep shiqqan jana usil qollanilmaqta. Bul usilda janilgini jandiriw ushin pechke taza kislorod yaki onin hawa menen aralaspasi kirgiziledi. Marten pechleri neshe tonna erigen metal siydira aliwina qarap bir-birnen pariq qiladi. Elimizdegi zavodlerda 150 tonnaga deyin siyimliliqqa iye
9
pechler ken qollaniladi.Bunday pechte jumis bosliginin uliwma uzinligi 25-26 metr,eni8
metr ham pech ultaninin maydani 68-69 m kvadrat ga jetedi.Siyimliligi 500 tonnaga deyin jetetugin pechler de qollaniladi. Marten pechlerin qizdiriw ushin suyiq ham gaz tarizli janilgiler qollaniladi. Suyiq janilgi sipatinda mazut qollaniladi. Mazut pechtin qaptal diywallerina ornatilgan forsunkaler jardeminde purkeledi. Gaz tarizli janilgi sipatinda generator gazi,yagniy janilginin shala janiwi natiyjesinde payda bolgan, sostavinda 30% ke deyin uglerod (II)-oksid bolgan janiw produktasi qollaniladi.Binday janiwshi gaz marten pechleri ushin arnawli uskeneler-generatorlada arnawli turde islep shigariladi. Gaz tarizli janilgi suyiq janilgiga qaraganda arzan,sonin ushin marten pechleri kobirek gaz benen islewge otkizilgen. Marten pechleri de konverterler siyaqli tiykarliq ham kislotaliq boliw mimkin. Biraq tiykarliq pechler kislotaliq pechlerge qaraganda kop tarqalgan. Tiykarliq pechlerdin tubi (ultani) ham diywalleri tiykar (silti) xarakterindegi otqa shidamli gerbishten-magnezit gerbishinen,kislotaliq pechlerdin bolsa kislota xarakterindegi otqa shidamli material-dinas gerbishinen órilip diywallerinan neytral gerbish penen ajiratiladi.
Hazirgi iri pechlerdin tubi ham diywali da gumbezi de tiykarliq gerbishten-xrom magnezit gerbishinen óriledi,yagniy oler tiykarliq pechler bolip esaplandi. Hazirgi waqitta islep shigarilatugin barliq polattin 80% ten artigi marten pechlerinde alinadi. Marten pechlerinde polat aliw ushin shiyki zat sipatinda temir-tirsek (skrap),M1 ham M2 markali qatti ham suyiq shoyin (qayta isleniwshi shoyin),temir rudasi qollaniladi, flyus sipatinda bolsa tiykarinan hak tastan paydalaniladi. Bulerdin hammesi shixtani duzedi. Shixtanin sostavindagi shoyinnin mugdarina qarap,marten protsessi skrap-rudaliq protsess skrap protsessi, shoyin-rudaliq protsess ham karbyuratorliq protsesske bolinedi. Skrap-rudaliq protsess. Bul protsessten domna pechleri bar metallurgiya zavodlerinda paydalaniladi,sebebibunda poalt aliw ushin 50-70% suyiq shoyin qollaniladi. Protsesstiń skrap-rudaliq dep ataliwina sebebi, bul protsesste 30-50 % temit-tirsekten (skrap) ham birqansha mugdarda temir rudasinan paydalaniladi.
Skrap-rudaliq protsesste pechke aldin temir rudasi ham flyus (hak tas) salinip 3-5 minut qizdiriladi,soninan temir-tirsek salinadi da jaqsilap aralastiriladi ham aralaspa malim
10
waqit qizdiriladi, unda issiliq rejimi en joqari etip alinadi. Bul waqit ishinde (birinshi
dawirde) temir,uglerod ham qosimsha elementlerdin malim bolegi tiykarinan pech gazleri kislorodi esabina oksidlenedi. Pechtegi aralaspa jaqsi qizgannan (30-90 minut otken son ) keyin onin ustine mikserden suyiq shoyin quyiladi. Suyiq shoyin aralaspanin eriwin tezlestiredi,malim waqit otkennen son shixtanin hammesi suyiq halatqa kelei ham pechtin jumis boliminde ush faza:suyiq metal,shlak hamde pech gazleri boladi. Eriw protsessinin basinan aqirina deyin bul ush faza oz-ara tasir etisip turadi. Shlak payda etiw reaksiyaleri sonday keskin turde juredi,natiyjede metal kopirip,shlak pechtin arqa diywalindagi tesikten kovshga agip tusedi,bunin natiyjesinde suyiq metall ustindegi shlak qatlami juqalanip,issiliqtin metallga otiwi jaqsilanadi. Pech gazleri shlaktin ustinen otip atirganda ogan oz kislorodin beredi,bul kislorod tasirinde sjlaktagi temir(II)-oksid temirdin joqari oksidlerine aylanadi,temirdin joqari oksidleri bolsa shlakti kushli oksidlewshi etip qoyadi.
Shlaktagi bul joqari oksidler suyiq metallǵa tiygende temir menen reaksiyaga kirisip,temir (II)- oksidke deyin qalpine keledi hamde metaldi da,shlakti da FeO bayitadi. Eriwdin aqirinda ekinshi dawir baslanadi. Bul dawirde qalgan fosfordin malim bir bolimi oksidlenip,fosfat angidrid payda etedi,fosfat angidrid bolsa hak tasi menen oz-ara tasir etisip, * payda etedi de,shlakka otedi. Eger polattagi fosfordin jane kemeytiriw kerek bolsa,shlaktin yarimi shigarip alinip onin ornina ruda salinadi ham 5-7 minut gaz benen hawa kiritiw toqtatiladi,bunda shlak kopirip,tesik arqali pechten agip shigadi. Sonnan keyin suyiq metalldagi uglerod mugdari tekseriledi. Eger uglerod mugdari talap etilgenindey,yagniy tayar polattagi mugdarinan 0,3-0,6% artiq bolsa,suyiq metal taza (rudasiz) qaynawga otkiziledi yaki aziraq ruda qosip qaynatiladi. Metall,uglerodtin temir (II)-oksid kislorodi asabina oksidleniwi natiyjesinde qaynaydi (bul dawir qaynaw dawiri dep ataladi). Qaynaw dawirinin ahmiyetliligi sonnan ibarat,bunda metalldagi uglerodtin artigi ( 0,3-0,6% ti) janip gana qoymastan, balki metal, gazler ham metall emes qosimtalerdan da tazalanadi,metall menen shlak zarur temperaturaga shekem qizadi. Suyiq polattagi uglerod zarur mugdarga jetkende,qaynaw protsessi toqtatilip ushinshi dawirge otiledi,yagniy polat oksidsizlentiriledi,basqasha aytqanda FeO dan Fe qalpine keltiriledi,zarur bolgan jagdayda
11
bolsa polatqa legirlewshi elementler qosiladi. Polat tayar bolgannan son, pechten kovshlatga quyip alinadi ham tiyisli jerlerge jiberiledi.
|
| |
