Polimetall rudalar - (poli... hám metall ) — qorǵasın, pyx, mıs hám ku-mush sulfidlaridan ibarat kompleks kón. Qaysı metalldıń kupozligiga qaray qurg'oshin-ruxli, gúmisqo'rg'oshinli kón dep ataladı. Polimetall kón endogen sharayatta gidrotermal eritpelerdiń kristallanishidan ónim boladı. Polimetall kón slanets, gneys, hák tas, tuf-slanets, granitoidlar arasında jaylasıp, túrli shama daǵı qatlamlar, tamırlar, shtok, rudali ústinler hám basqa sırtqı kórinislerde boladı. Polimetall kón quramına pirit, sfalerit, xalkopirit, galenit, geyde gúmis, vismut hám basqalardıń sulfidlari kiredi. Atmosfera daǵı hawa hám ıǵallıqtıń tásirinde geyde baslanǵısh (sulfid) Polimetall kón ekilemshi (oksidlengen) Polimetall kónga utishi múmkin. Bunday kónga cerussit, anglezit, piromorfit, smitsonit, kalamin hám basqa minerallar kiredi. Ózbekstanda Polimetall kón kánleri Chatqol, Qrramozor, Qurama tawlarında, mámlekettiń batıs hám jan. bóleginde (Xondiza polimetall ruda koni) jaylasqan. Sonıń menen birge, RF (Ural, Oltoy), Kirgizstan, AQSH, Kanada, Avstraliya, Peru, Yaponiya, GFR, Ispaniyada Polimetall kón kánleri bar. Polimetall kón qorǵasın, pyx, mıs, gúmis hám basqa metallar alıw ushın tiykarǵı derek esaplanadı.
Taw kenshilik sanaatı, házirgi zaman texnika dárejesinde metall yamasa mineral ónim alıw imkaniyatın beretuǵın qattı hom buyımlardı beredi hám qayta isleydi. Paydalı qazilma kánlerin qayta islewde jer astından qazib alıwdı kóbeytiw hám olardan kompleks paydalanıw tiykarǵı shártlerden biri esaplanadı.
Ruda - metall jáne onıń birikpelerinen shólkemlesken mineral bolıp, tábiyiy ximiyalıq birikpeler esaplanadı.
Ruda quramındaǵı minerallar, qımbat bahalı komponentler hám puch tog'jinslaridan ibarat boladı. Bunday minerallarǵa misli (xalkozin, xalkoprit), ruxli (sfalerit, smitsonit), qorǵasınlı (galenit, syerussit) hám taǵı basqalar kiredi. Puch taw jınıslarǵa quramında ajıratıp alınatuǵın hám qımbatlı metall bolmaǵan jınıslar kiredi. Bunday minerallarǵa kvars, karbonatlar, silikatlar hám taǵı basqalar kiredi.
Bul jerde paydalı mineral, zıyanlı yamasa paydalı qosımsha, puch taw jınısları túsinikleriniń salıstırmalılıǵın takidlab ótiw kerek. Mineraldıń bul
túsiniklerdiń qay-qaysısına tiyisliligi tek paydalı qazilmani berilgen
túrinegine baylanıslı. Bir mineraldıń ózi dáslepki ónimde paydalı, basqasında
bolsa puch taw jinsi bolıwı múmkin. «Puch taw jins» túsinigi de shártli
esaplanadı. Shıǵındısız metallurgik texnologiya hám processler jaratılıwma
baǵıtlanǵan metallurgik texnologiyanıń rawajlanıwı, qurılıs materialları alıw
ushın puch taw jınıslardıń barlıq komponentlerinen paydalanıw múmkinligin tastıyıqladı. Boyitma quramında ónimler degi paydalı mineral hám paydalı qosımshalardıń tiykarǵı bólegi bolsa, shıǵındında puch taw jınısları hám zıyanlı qosımshalardıń úlken bólegi ajratıladı. Shıǵındı bayıtıw processinden shıǵarıp taslanadı hám shıǵındılar maydanında jıynaladı, boyitma bolsa keyingi qayta islew hám isletiwge jónetiledi.
Rudaning quramı ádetde ximiyalıq jol menen anıqlanadı. Biraq ámelde bunıń ózi kemlik etedi. Hom buyımlar quramında ámeldegi bolǵan minerallar tórin (mineralogik quram ) hám qayta islenip atırǵan hom buyımlardıń barlıq komponentleriniń minerallar boyınsha bólistiriliwin (keńislikdegi quram ) larini biliw kerek.
Mineralogik hám keńislikdegi analizdi biliw, metallurgik qayta islegende hom buyımlar quramındaǵı barlıq komponentleriniń ózin totıshini aldınan aytıw, tuwrı ratsional texnologiyanı tańlaw hám bayıtıw processlerindegi ámellerdi tuwrı orınlaw imkaniyatın beredi.
Bayıtıw texnologiyasın rawajlanıwı hám rawajlanıwlashuvi hám de hom
buyımlardan kompleks paydalanıwdıń asıwı, yaǵniy qansha kóp qımbatlı komponent alınsa, sonsha tiykarǵı metalldıń kem muǵdarı menen ekonomikalıq hám texnikalıq tárepten rudani qayta islew nátiyjeli bolıwı tastıyıqlandi. Ruda da, basqa paydalı qazilmalar sıyaqlı, jer maydanında tábiy
toplandı, bul toplanıw kán dep ataladı
Geologiya hám taw kenshilik jumısınıń tiykarǵı waziypası bayıtıw fabrikaları hám metallurgik kárxanalardı kerekli tábiyiy hom buyımlar hám qosımsha materiallar menen waqıtında taminlash esaplanadı.
Ruda kánlerin ózlestiriw hám hom buyımlardı bayıtıw hám metallurgik kárxanalarǵa jetkiziw menen taw kenshilik sanaatı shuǵıllanadı. Ruda kánlerin ózlestiriwde ashıq, jabıq hám aralas usıllardan paydalanıladı. Házirgi waqıtta xalıq xojalıǵınıń barlıq tarawlarında islep shıǵarıwdı jańa qozaqlar menen almastırıw, islep shıǵarıw ónimliligin asırıwshı, material resursların tejab isletiwshi, óndiriske tamaman jańa texnika hám materiallardı, aldıńǵı texnologiyalardı ámeldegi etip, joqarı quwatlı hám nátiyjeli qozaqlardı jaratıw aktual másele esaplanıp atır.
|
