19
bog‘lanishini aniqlab beradigan ko‘p sonli kommunikatsiya protokollari
yig‘indisidir.
1973 yilda R. Kan va V. Serf Internet tarmog‘i tuzilmasi g‘oyasini ilgari
surishadi va birinchi marta tarmoqqa AQSH tashqarisidan bog‘lanish amalga
oshiriladi. ARPANET tajribasi shu qadar muvaffaqiyatli ediki, juda ko‘p
tashkilotlar kundalik axborot almashinuvi maqsadida bu tarmoqqa ulanishni
xohlashdi.
1975 yili ARPANET tajribaviy tarmoqdan ishchi tarmoqqa aylandi.
Tarmoqni boshqarish ma’suliyatini AQSH Mudofaa
vazirligi Aloqa boshqarmasi
(Defence Communication Agency – DCA, hozirda Defence Information Systems
Agency – DISA) deb nomlanuvchi tashkilot oldi. Lekin ARPANET rivojlanishi
shu bilan to‘xtab qolmadi: TCP/IP protokollari rivojlanishda davom etdi. 1977
yilda birinchi 100 ta tadqiqotchilarga elektron pochta xizmati taqdim etildi.
1
1983 yilda Harbiy standartlar (Military Standarts – MILSTD), ya’ni harbiy
standartlar tarkibiga kirgan TCP/IP protokollari uchun birinchi standart ishlab
chiqildi va shundan keyin hamma tarmoq foydalanuvchilari ushbu yangi
protokollarga o‘tishga majbur bo‘lishdi. Ushbu yil Internet tarmog‘ining tug‘ilgan
yili deb hisoblanadi. DARPA ushbu protokollarga o‘tishni
yengillashtirish
maqsadida Berkley Software Design firmasi rahbariyatiga TCP/IP protokollarini
Berkeley (BSD) UNIX da tadbiq etish taklifi bilan murojaat qildi. Shundan so’ng
UNIX va TCP/IP ittifoqi boshlandi. Bir qancha vaqtdan so‘ng TCP/IP hammaga
tushunarli oddiy standartga moslashtirildi va Internet atamasi keng qo‘llana
boshlandi.
1983 yili ARPANET dan AQSH Mudofaa vazirligining mudofaa
ma’lumotlar tarmog’i (Defence Data Network – DDN) ga taalluqli bo‘lgan
MILNET ajralib chiqdi. Internet atamasi aynan MILNET va ARPANET ning
birlashtirgan yagona tarmog’i uchun qo‘llanila boshlandi.
1
Semenov Yu.A. Protokol Internet. M.: Goryachaya liniya-Telekom,2001.- 1100 s
20
1984 yilda Internetga 1000 ta hisoblash mashinasi, 1989 yilda – 100000 ta,
1992 ilda esa 1000000 ta hisoblash mashinasi ulandi.
1992 yilda Tim Bernes-Li WWW “Butun dunyo o‘rgimchak to‘ri” ni kashf
qildi: Internet ISOS jamiyati shakllana boshlandi. Internet
tarixida World Wide
Web (WWW) yaratilishi muhim ahamiyat kasb etdi. Yevropa yadroviy tadqiqotlar
tashkiloti (SERN, Jeneva) fizigi tomonidan hamma fiziklar va boshqa olimlar
tomonidan Internet tarmog‘ida taqsimlangan axborotdan oson usulda foydalanish
g‘oyasi ilgari surildi. O‘sha vaqtda mavjud bo‘lgan Internet vositalari
foydalanuvchilardan tarmoq haqida katta bilimga ega bo‘lishni talab etardi,
shuning uchun axborotni uzatish va taqdim etishning yangi usuli ishlab chiqildi.
SERN tomonidan WWW xususiyatlari nashr etilgandan so‘ng foydalanuvchilar
WWW mijozlari va serverlari uchun dasturiy ta’minot yozishni boshlashdi, bu esa
o‘z navbatida “Butun dunyo o‘rgimchak to‘ri”ni hozirgi ko‘rinishiga olib keldi.
Internet tarmog‘i tarixida uchinchi muhim
voqea bu Milliy kompyuter
ilovalari markazi (NCSA – National Center for Supercomputing Applications)
dasturchilar guruhi tomonidan birinchi MOSAIC brauzer-dasturini ishlab chiqilishi
bo‘ldi. Bu esa Internet tarmog‘idan barcha istaganlar foydalanishi imkonini berdi.
MOSAIC brauzeri foydalanuvchilarga “sichqoncha” tugmasidan osongina
foydalangan holda axborotlarni qabul qilish va taqdim etish imkonini berdi.
Dasturlarni o‘zaro almashtirish va fayllarga o‘zgartirish haqida o‘ylash zaruriyati
qolmadi. Brauzer dasturi hujjatlar, grafikalar, rasmlar va ovozlarni avtomatik
tarzda
qayta ishlab, WWW da oson ishlashni ta’minlaydi. Asosan qiyin topiladigan
resursli matn ko‘rinishidagi tarmoqdan rang-barang va turli axborotni oson olish
manbasiga aylandi – oddiy matndan videotasvirgacha o‘zgardi.
1991 yili ARPANET o‘z faoliyatini tugatdi: Internet tarmog‘i dastlab u
yaratilgan davrdagi hajmidan ancha oshdi, endi Internet butun dunyo tarmoqlarini
birlashtirgan yagona axborot makoniga aylanib bordi. ARPANET tarmog‘i
boshlang‘ich davrida atigi 4 ta katta EHM dan tashkil topgan bo’lsa, 1995 yilga
kelib 4,5 million faol kompyuterlarni birlashtirdi. Foydalanuvchilarning asosiy
21
o‘sish sur’ati kommunikatsiya infratuzilmasi rivojlanayotgan va kompyuterlar
imkoniyatlari kengayotgan paytga – XX asrning 90-yillariga to‘g‘ri keladi.
ARPANET/Internet tarmog‘ining 25 yilligida tarmoq marketing, savdo-sotiq, bank
operatsiyalari, radioeshittirish va “jonli” konsertlar uchun qo‘llanila boshlandi.
1995
yili Compuserve, Progidy, America Online portallari Internet
tarmog‘iga keng masshtabdagi ulanish imkoniyatini (kirish huquqini) taqdim
etishni boshlashdi. Shu vaqtda Netscape Navigator brauzer dasturi yaratildi va
keng miqyosda qo‘llanila boshlandi.
1990 yillar o‘rtalarigacha Internet tarmog‘idan nisbatan tor doiradagi
akademik uyushmalar foydalana olar edi. Hozirgi vaqtda esa Internetga ulangan
o‘nlab million kompyuterlarda ulkan hajmdagi axborot saqlanadi (100
millionlab
fayllar, hujjatlar va boshq.) va yuz millionlab odamlar global tarmoqning axborot
xizmatlaridan foydalanmoqdalar. Internetning asosini tarmoqqa doimiy ulangan
yuz milliondan ortiq serverlar tashkil etadi. Internet serverlariga lokal tarmoqlar
yoki telefon liniyalari orqali yuz millionlab foydalanuvchilar ulana olishadi. Har
bir lokal yoki korporativ tarmoqda odatda yuqori o‘tkazish qobilitiga ega liniyalar
orqali Internet tarmog‘iga doimiy ulangan (Internet serveri) kamida bitta
kompyuter mavjud bo‘ladi.
