29
dasturiy;
axborot.
Internet tarmog‘ining texnik ta’minoti har xil turdagi kompyuterlar, aloqa
kanallari (telefon, sun’iy yo‘ldosh, shisha tolali va boshqa turdagi tarmoq
kanallari) hamda tarmoqning texnik vositalari majmuidan tashkil topgan.
Internet tarmog‘ining dasturiy ta’minoti (tarkibiy qismi)
tarmoqqa ulangan
xilma-xil kompyuterlar va tarmoq vositalarini yagona standart asosida (yagona
tilda) ishlashini ta’minlovchi dasturlar majmuasidir.
Internet tarmog‘ining axborot ta’minoti Internet tarmog‘ida mavjud bo‘lgan
turli elektron hujjatlar, grafik, rasm, audio, yozuv, video tasvir, veb-sayt va hokazo
ko‘rinishdagi axborotlar majmuasidan tashkil topgan umumiy resurslardir.
Internetning ikkita asosiy vazifasi bo‘lib, birinchisi axborot makoni bo‘lsa,
ikkinchisi kommunikatsiya vositasidir.
2.3. Internet sohasidagi standartlar
Amaliyotda istalgan ob’yekt resurslarni yoki ularga kira olishni taklif qilishi
uchun Internetga ulanishi mumkin. Internetda axborotning istalgan turi hech
qanday cheklanishsiz bemalol aylanib yurishi mumkin. Internet tarmog‘i ishlashini
tartibga soluvchi markaziy organ mavjud emas, lekin ma’lum bir fundamental
prinsiplarni o‘rnatuvchi va tarmoq ishlashini boshqaruvchi tashkilotlar mavjud.
O‘z falsafasi bo‘yicha Internet tarmog‘i avtonomdir.
Bir
qator tashkilotlar mavjudki, ular Internetni ma’muriylashtirish va
qo‘llab-quvvatlashda bo‘yicha turli funksional vazifalarni bajaradilar. Bunday
tashkilotlar qatorida quyidagilarni aytib o‘tish lozim: CERT, IAV, IETF, IESG,
IRTF, ICANN va The Internet Society (ISOC sifatida ma’lum bo‘lgan, Internet
jamiyati).
Kompyuter himoyasi buzilishiga e’tibor beradigan guruh (Computer
Emergency Response Team, CERT) - Karnegi-Mellona Universitetining ekspertlar
30
guruhi, ular Internet tarmog‘ida kompyuter himoyasi buzilishi bilan bog‘liq
masalalarga javob berishadi. CERT 1998 yilning noyabrida ARPA tomonida o‘z-
o‘zidan ko‘payuvchi virusli dasturlarni paydo bo‘lishi bilan bog‘liq bir qator
insidentlarga reaksiya sifatida tashkil etildi.
Internet arxitekturasi bo‘yicha Kengash (Internet Architecture Board, IAB),
dastlab Internet tarmog‘ining
koordinatsion Kengashi – tarkibi 12 ekspertdan
iborat ko‘ngilli organ, ular Internet ehtiyojlariga yordam berish uchun o‘zlarining
kompaniyalari-homiylari resurslaridan foydalanishadi. IAB ikkita muammoli
(ishchi) guruhlar: IETF va IRTF faoliyatini nazoratlaydi va koordinatsiyalaydi.
Natijada bu tashkilotlar texnik siyosat va ishchi yo‘nalishni ishlab chiqaradi.
Internetning injenerlik muammolari guruhi (Internet Engineering Task
Force, IETF) ustuvorliklarni
aniqlaydi, o‘rnatadi va qisqa muddatli masalalar va
muammolar, jumladan, protokollar, arxitektura va ekspluatatsiya bo‘yicha
yechimlar ishlab chiqadi. Taklif etilgan standartlar Internetda so‘rovlar,
kommentariyalar va takliflar (RFC) ko‘rinishida e’lon qilinadi. Standartning oxirgi
versiyasi ishlab chiqilgandan so‘ng
u tasdiqlash uchun Internet injenerlarini
boshqarish guruhi (Internet Engineering Steering Group,
IESG) ga kelib tushadi.
Internetning ilmiy-tadqiqot muammoviy guruhi (Internet Research Task
Force, IRTF) uzoq muddatli masalalar, jumladan
adreslash sxemalari va
texnologiyalari bilan shug‘ullanadi.
Ismlar va nomerlarni berish bo‘yicha Internet korporatsiyasi (
The Internet
Corporation for Assigned Names and Numbers,
ICANN) 1999 yilda tashkil etilgan
notijorat tashkilot. ICANN portlarning umumiy ma’lum bo‘lgan nomerlarini
taqsimlash, IP-adreslarni boshqarish va domen ismlarini berish bo‘yicha IANA
federal organining vakolatlarini o‘ziga olish uchun tashkil etildi. Portlar nomerlari
0 dan 65536 gacha diapazondagi 16-bitli kattaliklarni tashkil etadi. Umumiy
ma’lum bo‘lgan portlar 0 dan 1023 gacha diapazon
ichidagi raqamlar bilan
nomerlanadi va tizimli jarayonlar yoki amaliy dasturlarda foydalaniladi. Umumiy
ma’lum bo‘lgan portlarga quyidagi misollarni ko‘rsatish mumkin:
31
– SMTP (Pochtani uzatish oddiy protokoli), protokol uchun 25 port;
– HTTP (Gipermatnlarni uzatish transport protokoli) protokol uchun 80 port;
– Telnet (Masofadan boshqarish xizmati) protokoli uchun 107 port.
TCP/IP protokoli bazasidagi Internet mijoz/server muhitida, server amaliy
daraja protokolini hisobga olib, portlarni belgilaydi, u mijoz darajasida bajariladi.
Shuningdek
ICANN
kompyuterlarni
Internetga
joylashtirishni
hohlagan
tashkilotlarga IP-adresni belgilaydi.
Internet jamiyati (Internet Society, ISOC) – ko‘ngilli tashkilotdir, u
Internetni ma’muriyatlashtirish uchun qandaydir formal strukturani bildiradi.
Internet jamiyati standartlar bo‘yicha qarorlar qabul qilish vakolatini rasmiy holda
IESG ga bergan.
