Kommunikasiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti

41 
Radioaloqada ma’lumotlarni qayta uzatish radiochastotalarda amalga 
oshiriladi, uzoqlik bo’yicha cheklashlarga ega emas, lokal tarmoqlarni katta 
masofalarda ulanishi uchun ishlatiladi. Yuqori narxga ega, davlat tomonidan 
rostlanishida, elektron va atmosfera ta’sirlariga juda sezgir, ma’qul xavfsizlik 
darajasini ta’minlash uchun uzatishda shifrlashni talab qiladi. 
Yer usti va yo’ldoshli aloqa radiokanallari radioto’lqinlar uzatkichi va 
qabulqilgichi yordamida tashkil etiladi. Ham ishlatiladigan chastotalar dipazoni, 
ham kanalning uzoq masofaliligi bo’yicha farqlanadigan ko’p sonli har xil 
radiokanallar turlari mavjud. Amplitudaviy modulyatsiya (AM — Amplitude 
Modulation) diapazonlari deyiladigan qisqa, o’rta va uzun to’lqinlar (QT, O’T va 
UT) diapazonlari ularda ishlatiladigan signalni modulyatsiyalash turi bo’yicha 
uzoq masofali aloqani, lekin uncha katta bo’lmagan ma’lumotlarni uzatish 
tezligida ta’minlaydi. Kattaroq tezlikli kanallar chastotaviy modulyatsiyali (FM — 
Frequency Modulation) ultraqisqa to’lqinlar dipazonidagi va o’ta yuqori 
chastotalar (O’YuCh yoki microwaves) dipazonidagi kanallar hisoblanadi. 
O’YuCh dipazonida (4 GGs dan yuqori) signallar Yerning ionosferasidan 
qaytmaydi va barqaror aloqa uchun uzatkich va qabullagich orasida to’g’ri 
ko’rinish talab qilinadi. Shuning uchun bu shartni bajarilishini ta’minlaydigan 
yo’ldoshli kanallar yoki radioreleli kanallar bunday chastotalarni ishlatadi. Barcha 
radioaloqa tizimlari ma’lumotlarni radiodiapazon elektromagnit to’lqinlari orqali 
uzatadi. 
Infraqizil diapazondagi aloqa keng chastotalar diapazoniga ega. Uzatish yon 
nurlanishlar to’liq bo’lmaganida tor nur orqali amalga oshiriladi. Uzatkich sifatida 
yarim o’tkazgichli nurlantiruvchi diod xizmat qiladi. Qabullagich sifatida yuqori 
sezgir fotodiod ishlatiladi. 
Infraqizil diapazonda ma’lumotlarni uzatish yuqori 
chastotalarni ishlatadi va ham qisqa masofalarda, ham global ko’lamlarda 
qo’llaniladi. Asosiy cheklash uzatkich va qabullagich to’g’ri ko’rinish zonasida 
bo’lishi kerakligi hisoblanadi. Odatda infraqizil diapazonda ma’lumotlarni uzatish 
fizik tashuvchini ishlatish qiyin yoki mumkin bo’lmaydigan alohida binolarda 

42 
lokal tarmoqlarni bog’lash uchun, shuningdek to’g’ri ko’rinish talablarini 
bajarilishini ta’minlaydigan yo’ldoshlar va yer usti yo’ldoshli antennalari 
yordamida global uzatishda qo’llaniladi (3.5-rasmga qarang). Aloqa tizimlarida 
yo’ldoshlar geostatsionar (36 ming km balandlik) yoki pastki orbitalarda bo’lishi 
mumkin. Geostatsionar orbitalarda signallarning o’tishini kechikishlari (u yoqqa va 
teskari taxminan 520 ms) sezilarli bo’ladi. To’rtta yo’ldoshlar yordamida butun yer 
sharini qoplash mumkin. Past orbitali tizimlarda aniq bir foydalanuvchiga xizmat 
ko’rsatish turli yo’ldoshlar orqali navbatma-navbat bo’lib o’tadi. Orbita qanchalik 
past bo’lsa, qoplash maydoni shunchalik kichik bo’ladi. Yo’ldoshlar soni ham 
sezilarli katta (odatda bir necha o’nlab) bo’ladi. Masalan, Rossiya segmentiga ega 
bo’lgan Iridium global yo’ldoshli aloqa 66 ta past orbitali yo’ldoshlarni o’z ichiga 
oladi. Chastotalar diapazoni 1610 ... 1626,5 MGs ni tashkil etadi.
5
3.5-rasm. Yo’ldoshli aloqaning sxemasi. 

Download 11,41 Mb.