14-BO’LIM. ZAMONAVIY INTERNET XIZMATLARI VA ILOVALARI.
ULARNING IMKONIYATLARI
Zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalari, xususan, internetning
hayotimizdagi o‘rni va ahamiyati shiddat bilan oshib bormoqda. Bugun barcha-
barcha sohalarda global tarmoqning chek-chegarasiz imkoniyatlarini hisobga olish,
u taqdim etadigan xizmatlar vazifalarini jamiyatning har qanday faoliyatida
qo’llashni bugungi zamonning o’zi qat’iy talab sifatida qo’ymoqda. Ushbu
bo’limda hozirda Internet tarmog’ida keng miqyosda qo’llaniluvchi, tarmoq
foydalanuvchilarining asosiy qismi bevosita kundalik xizmatlari sifatida
foydalanadigan ijtimoiy tarmoqlar va messenjerlar, ularning vazifalari, tasnifi,
mashhur ilovalar to’g’risida atroflicha ma’lumotlar taqdim etiladi.
34-BOB. IJTIMOIY TARMOQLAR VA MESSENJERLAR, ULARNING
AHAMIYATI
Ijtimoiy tarmoqlar internet olamining ajralmas bir bo‘lagi sifatida turli-
tuman xizmatlar to’plami bilan boyitib borilayotgan ilovalardir. Statistik
ma’lumotlarga qaraganda, bugungi kunda dunyoda ijtimoiy tarmoqlardan
foydalanuvchilar soni 3 milliard nafardan oshgani buning yaqqol isbotidir (2017).
Aslida ijtimoiy tarmoqlarning asosiy vazifasi ular endigina tashkil etilayotgan
paytlarda odamlarga uzoqdagi tanishi bilan aloqa qilish, ular o‘rtasida o‘zaro
onlayn muloqotni yo‘lga qo‘yish edi. Biroq bugun ularning funksiyalari tobora
kengayib bormoqda.
34.1. Ijtimoiy tarmoqlarning yuzaga kelishi, rivojlanish tarmoqlari
Qisqa vaqt ichida ijtimoiy tarmoqlar virtual kenglikda nihoyatda
ommalashdi. Bu jihatdan ularni internet makonidagi chinakam yangi fenomen, deb
451
atash mumkin. Biroq, mazkur fenomen dastavval internet emas, sotsiologiya fanida
paydo bo‘lganini ham eslatib o‘tish o‘rinlidir. Ijtimoiy munosabatlarning yangi
shakli sifatida «ijtimoiy tarmoq» tushunchasi sotsiologlar tomonidan o‘tgan
asrning 30-yillaridan boshlab o‘rganib kelinmoqda. Ilmiy ta’rifga ko‘ra, «ijtimoiy
tarmoq» ijtimoiy ob’yekt (inson yoki tashkilot)lar hamda ular o‘rtasidagi ijtimoiy
munosabatlardan hosil bo‘luvchi ko‘plab tugunlardan tashkil topgan ijtimoiy
tuzilmani ifoda etadi. Shu jihatdan jamiyat ham ijtimoiy tarmoqning bir turi
sifatida qaralishi mumkin. Faqat bu real hayotdan olingan misol.
Yuqorida keltirilgan ta’rifdan ko‘rinib turganidek, internet dunyosidagi
ijtimoiy tarmoqlarning mazmun-mohiyati asliyatdan deyarli farq qilmaydi. Yagona
tafovut shuki, virtual ijtimoiy tarmoqda ob’yektlar bir-biri bilan real holatda emas,
virtual tarzda, ya’ni internet imkoniyatlari yordamida bog‘lanadi. Demak, ular
virtual makonda «hayot kechirishlari» kerak.
Endi bu ikki jihatga alohida to‘xtalsak. Tabiiyki, har qanday ijtimoiy
tarmoqning birlamchi funksiyasi ob’yektlar o‘rtasidagi muloqotni ta’minlashdan
iborat. Avval aytganimizdek, inson – ijtimoiy mavjudot. U doimiy muloqotga
ehtiyoj sezadi. Shu tufayli yangi insonlar bilan tanishadi, turli qobiliyatlarini
namoyon etadi va albatta, boshqalarning o‘zi haqidagi fikrlarini bilishga qiziqadi.
Biroq, real hayotda insonlar bilan ijtimoiy munosabatlarga kirishish, jumladan,
muloqot qilish ham anchayin murakkab vazifa. Bunda turli psixologik to‘siqlarni
engib o‘tishga to‘g‘ri keladi. Zero, biz ichki energiyamizning 90 foizini aynan
insonlar bilan muloqot qilishga sarflaymiz. Bu ham, bir hisobdan, mehnat. Virtual
olamda esa, hammasi nihoyatda oson.
Internetdagi
ijtimoiy
tarmoqlar
foydalanuvchilarga
ijtimoiy
munosabatlarning tayyor obrazini taqdim etadi. Do‘st kerakmi, marhamat,
millionlab profillar egalari orasidan istaganini tanlab, do‘stlashavering. Ular
qatorida dunyoga mashhur teleyulduzlar, xonandayu aktyorlar bo‘lishi ham
mumkin. Virtual ijtimoiy tarmoqda yetti yot begona inson bilan (u sizning
tengdoshingiz bo‘lishi shart emas!) xohlagan mavzuda gaplashib ketaverasiz.
452
Uning shaxsiy sahifasiga kirib, o‘zi haqidagi ma’lumotlarni o‘qisangiz ham, video
va foto fayllarni tomosha qilsangiz ham birov koyimaydi. Xuddi shuningdek, o‘z
suratingizni biror ommaboproq ijtimoiy tarmoqqa joylashtirib, millionlab
insonlarning olqishu tasannolari («like» lari) evaziga bir kunda butun dunyoga
mashhur bo‘lib ketishingiz hech gapmas.
Mana, endi ikkinchi masalaga ham etib keldik. Virtual makonda «hayot
kechirish» sizu biz o‘ylagandan ham ko‘ra xavfliroq. Masala shu qadar dolzarb va
murakkabki, uni, so‘zsiz, muammo darajasiga ko‘tarsa bo‘ladi. Nima uchun?
Avvalo, faktga yuzlansak. Bugun dunyoda har bir ofis xodimi kuniga o‘rtacha
hisobda 5-6 soat vaqtini kompyuter oldida o‘tkazadi. Telefon so‘zlashuvlari,
televizor, internet va kompyuter o‘yinlarini qo‘shib hisoblaganda bu raqam ikki
baravarga ortadi. Demak, zamonaviy axborot-kommunikatsiya vositalaridan
foydalanish uchun kunning teng yarmini sarflar ekanmiz. Yoshlar orasida esa,
mobil telefonlardan keyin internet eng ommaviy aloqa vositasi ekanini
isbotlashning hojati bo‘lmasa kerak. Oxirgi sotsiologik tadqiqotlarga ko‘ra, Yer
yuzi aholisining 22 foizi internetdan har kuni foydalanadi. Yana bir qiziq
ma’lumot: hozir global tarmoqda eng ko‘p ko‘riluvchi yuzta veb-saytning
yigirmatasi ijtimoiy tarmoqlar turkumiga kiradi, yana oltmishtasi u yoki bu
jihatdan ijtimoiy mazmundagi saytlar, shu jumladan, blog va mikrobloglardan
iborat. Mazkur tendensiya internet makonida chinakam «sotsiomediali inqilob»
yuzaga kelganidan dalolat beradi. Uning fonida internet va ayniqsa, ijtimoiy
tarmoqlar foydalanuvchilarining sonigina emas, ushbu tarmoqlarning insonlarga
ko‘rsatayotgan ta’siri ham sezilarli ravishda ortib borayotgani yaqqol ko‘zga
tashlanmoqda.
Faol foydalanuvchilar soni bo‘yicha hozir dunyoda «Facebook» ijtimoiy
tarmog‘i yetakchilik qilmoqda. Uning bir oylik auditoriyasi 800 million kishidan
ortiq.
Mamlakatimizda
mazkur
ijtimoiy
tarmoq
200
mingga
yaqin
foydalanuvchisiga ega (2017 yil yanvar oyi holatiga ko‘ra). O‘zbekistonlik internet
foydalanuvchilarining 2,5 millioni www.odnoklassniki.ru saytida ro‘yxatdan
453
o‘tgan. «Odnoklassniki» 1995 yilda Rendi Konrad tomonidan yaratilgan
zamonaviy ko‘rinishdagi birinchi ijtimoiy tarmoq – Classmates.com ning rus
tilidagi nusxasi hisoblanadi. Qolaversa, u hududiy ijtimoiy tarmoq bo‘lib,
Hamdo‘stlik mamlakatlari auditoriyasi uchun mo‘ljallangan.
So‘nggi yillarda Uznet tarmog‘ida ham bir qancha o‘zbek tilidagi ijtimoiy
tarmoqlarning paydo bo‘layotgani tasodif emas. Milliy internet segmentida
mahalliy – biror mintaqa, mamlakat yoki shahar miqyosidagi ijtimoiy
tarmoqlarning vujudga kelishi internet makonida ijtimoiy tarmoqlarning
rivojlanishi bilan bog‘liq umumiy tendensiyadir. Biroq mahalliy yoki milliy
ijtimoiy tarmoqlar ko‘pincha brend darajasiga yetgan yirik ijtimoiy tarmoqlardan
qisman yoki to‘liq nusxa ko‘chirish yo‘li bilan yaratilmoqda. Ularning asosiy
kamchiligi ham shunda.
|
