7
Mazkur ssenariyda Alisaning xavfsizlik muammosi nima? Alisaning mijozi bo’lgan
Bobning xavfsizlik muammosichi? Alisa va Bobning
xavfsizlik muammolari bir
xilmi? Tridi nuqtai nazaridan qaraganda qanday xavfsizlik muammolari mavjud?
Ushbu savollarga keyingi qismlarda javob berib o’tiladi.
1.1.2. Kiberxavfsizlikning asosiy tushunchalari
Kompyuter tizimlari va tarmoqlarida axborotni himoyalash va axborot
xavfsizligiga tegishli bo’lgan ayrim tushunchalar bilan tanishib chiqaylik.
Kiberxavfsizlik hozirda yangi kirib kelgan tushunchalardan biri bo’lib, unga
berilgan turlicha ta’riflar mavjud. Xususan, CSEC2017 Joint Task Force manbasida
kiberxavfsizlikka quyidagicha ta’rif berilgan [1]:
kiberxavfsizlik – hisoblashlarga
asoslangan bilim sohasi bo’lib, buzg’unchilar mavjud bo’lgan sharoitda amallarni
to’g’ri bajarilishini kafolatlash uchun o’zida texnologiya, inson, axborot va
jarayonlarni mujassamlashtiradi. U xavfsiz kompyuter tizimlarini yaratish, amalga
oshirish, tahlillash va testlashni o’z ichiga oladi. Kiberxavfsizlik ta’limning
mujassamlashgan bilim sohasi bo’lib, qonuniy jihatlarni, siyosatni, inson omilini,
etika va risklarni boshqarishni o’z ichiga oladi.
Tarmoqlar
sohasida
faoliyat
yuritayotgan
Cisco
tashkiloti
esa
kiberxavfsizlikka quyidagicha ta’rif bergan [2]:
Kiberxavfsizlik – tizim, tarmoq va
dasturlarni raqamli hujumlardan himoyalash amaliyoti. Ushbu kiberxujumlar
odatda maxfiy axborotni boshqarish, almashtirish yoki yo’q qilishni;
foydalanuvchilardan pul undirishni; normal ish faoliyatini buzishni maqsad qiladi.
Hozirgi kunda samarali kiberxavfsizlik choralarini amalga oshirish insonlarga
qaraganda qurilmalar soni va turlarining kattaligi va buzg’unchilar salohiyatini
ortishi natijasida amaliy tomondan murakkablashib bormoqda.
Kiberxavfsizlik bilim sohasining zaruriyati birinchi meynfreym kompyuterlar
ishlab chiqarilgandan boshlab paydo bo’la boshlagan. Bunda mazkur qurilmalarni
va ularning vazifalari himoyasi uchun ko’p qatlamli xavfsizlik choralari amalga
oshirilgan. Milliy xavfsizlikni ta’minlash zaruriyatini oshib borishi kompleks va
texnologik murakkab ishonchli xavfsizlik choralarini paydo bo’lishiga olib keldi.
8
Hozirgi kunda axborot texnologiyalari sohasida faoliyat yuritayotgan har bir
mutaxassisdan kiberxavfsizlikning fundamental bilimlariga ega bo’lishi talab etiladi.
Demak, kiberxavfsizlik fani sohasining tuzilishini quyidagicha
tasvirlash mumkin
(2-rasm).
