65
protsessorning takt chastotasi deyiladi. Takt – bajariladigan bitta amal.
Protsessorning ishlash chastotasi megagers va gegagerslarda o‘lchanadi, takt
chastotasi qancha yuqori bo‘lsa, markaziy prsessor ham shuncha tez ishlaydi.
1 gers – 1 sekundda bitta amal bajarilishini bildiradi, 1 megagers – 1
sekundda 1 millionta amal, 1 gegagers esa – 1 sekundda 1 milliard amal
bajarilishini anglatadi.
Hozirga kelib yuqori samaradorlikda ishlay oladigan, takt chastotasi 3
gegagers (3 GGs – 1 sekundda 3 milliard amal) bo‘lgan markaziy
protsessorlar mavjud. Bu – juda yaxshi ko‘rsatkich. Ammo unga erishish
protsessor ancha katta energiya talab etadi va, ushbu energiya tufayli,
yaxshigina «ter to‘kish»iga to‘g‘ri keladi. Ha-ha, hayron bo‘lmang, xuddi
tirik jon kabi, protsessor ham ishlash jarayonida qizib ketadi. Shunday ekan,
aytilgan samaradorlikka erishish uchun protsessorni doimiy ravishda sovitib
turish kerak bo‘ladi. Doimiy sovitish ikki xil usulda amalda oshiriladi.
Birinchisi radiatorlar yordamida bo‘lib, bu passiv usul hisoblanadi.
Ikkinchisi ventilyatorlar (kuler) yordamida bo‘lib, bu aktiv usul sanaladi.
Protsesorlar bir yadroli, ikkita yadroli, to‘rt yadroli bo‘ladi. Bir yadroli
protsessorlar ishlayotganida o‘zining barcha tarkibiy qismlari – ichki
elementlari ishga «safarbar» qilinadi. Agar qilinishi kerak bo‘lgan ish
kichikroq bo‘lsa ham, protsessor to‘lig‘icha ishlaydi. Ikki yadroli
protsessorlarda unday emas. Ular qilinadigan ishga qarab o‘zining bir
qismini ishga safarbar qiladi. Qolgan qismi esa boshqa amalni bajarishga
tayyor turadi. To‘rt yadroli protsessorlar ham shu yo‘sinda ishlaydi. Bitta
protsessorning alohida ishlay oladigan yadrolarga bo‘linishi ishlash
samaradorligi va tezlikni oshiradi.
Bugungi kunda kompyuterlarning turlari juda xilma-xil bo‘lib, sanab
sanog‘iga yeta olmaymiz. Lekin ularning o‘zagini tashkil qiluvchi
protsessorlar turlari unchalik ko‘p emas. Buning sababi – protsessorlarni
66
ishlab chiqarish o‘ta yuksak texnologik amaliyot ekanidir. Qiziqarli tomoni
shundaki, har qanday ishlab chiqarishda yuzaga kelgan braklar hisobga
olinsa, protsessorlar yaratishda buning teskarisi kuzatiladi. Ishlatishga loyiq
mahsulotlar necha foizligi hisobga olinadi. Chunki kamdan-kam
protsessorlargina oxir-oqibatda haqiqiy ishchi qurilmaga aylana oladi.
