71
atrofida), ma’lumotlarning nol bitini uzatish uchun quyi bosqichli kuchlanish
signali (0 bit atrofida) uzatiladi.
Bir vaqtning o‘zida, liniyalar qancha ko‘p bo‘lsa, shuncha ko‘p bit
uzatish mumkin. 286 va 386 SX protsessorlarda ikkilik ma’lumotlarni
uzatish va qabul qilish uchun 16 ta bog‘lanish kerak bo‘ladi, shu sababli,
ularda ma’lumotlar shinasi 16 razryadli deyiladi. 486 yoki 386DX 32
razryadli protsessorda bunday ulanishlar 16 razryadliga qaraganda ikki
marta ko‘p, shuning uchun u birlik vaqt ichida 16 razryadliga qaraganda ikki
marta ko‘p ma’lumotlarni uzatadi. Pentium tipdagi zamonaviy protsessorlar
64 razryadli ma’lumotlarning tashqi shinasiga ega. Bundan kelib chiqadiki
Pentium protsessorlari, original Pentium, Pentium Pro va Pentium II lar
bilan birga tizimli xotiraga bir vaqtning o‘zida 64 bitli ma’lumotlarni
uzatishi (yoki undan qabul qilishi) mumkin.
Shinani avtomobillar yurib ketayotgan
avtomagistral deb faraz
qilamiz. Agar avtomagistralda har tomonga avtomobillar harakat qilishi
uchun faqat bittadan yo‘nalish mavjud desak,u holda bu yo‘nalish bo‘yicha
biror vaqt momentida faqat bitta mashina harakatlanishi mumkin.
Agar siz, masalan, yolning o‘tkazish qobiliyatini ikki marta
oshirmoqchi
bo‘lsangiz,
yonalishlarning
sonini
orttirib,
yolni
kengaytirishingiz kerak. Shunday qilib, 8 razryadli mikrosxemani bir
yo‘nalishli avtomagistral ko‘rinishida faraz
qilishimiz kerak, chunki, undan
har bir vaqt momentida faqat bir bayt ma’lumotlar o‘tadi ( bir bayt 8 bitga
tehg) . Shunga o‘hshash, 32 razryadli ma’lumotlar shinasi bir vaqrda 4 bayt
axborotni uzatishi mumkin, 64 razryadli shinani esa 8 yo‘nalishi mavjud
bo‘lgan avtomagistralga o‘xshatish mumkin!
Avtomagistral harakat yo‘nalishining miqdori bilan, prostessor esa
o‘zining ma’lumotlar shinasining razryadliligi bilan harakterlanadi. Agar
qo‘llanmada yoki texnik tavsifida 32- yoki 64- razryadli kompyuter haqida
yozilgan bo‘lsa, odatda ma’lumotlar shinasining
razryadliligi nazarda
72
tutiladi. Shuning asosida protsessorning, demak, kompyuterning ham
samaradorligini taxminan baholash mumkin. Protsessor ma’lumotlar shinasi
razryadi xotira bankining razryadini ham aniqlaydi.Bu, masalan, 486 sinfiga
tegishli 32-razryadli protsessor 32 bitni bit vaqtda xotiradan o‘qishini yo‘ki
hotiraga yo‘zishini bildiradi. Pentium, Pentium III va Celeron sinfiga tegishli
protsessor 64 bitni bir vaqtda xotiradan o‘qiydi yo‘ki hotiraga yo‘za. SIMM
xotirali 72-kontaktli standart modullar 32-razryadga ega bo‘lganligi uchun,
486 sinfiga tegishli tizimlarning ko‘pchiligi bitta moduldan, Pentium sinfiga
tegishli ko‘pchilik tizimlar esa ikkitadan modulni bir vaqtda o‘rnatadi.
DIMM xotirasiga tegishli modullarning razryadi 64 ga teng bo‘ganligi
uchun, Pentium sinfidagi tizimlarda bittadan modul o‘rnatiladi. Bu tizimni
konfiguratsiyalash jarayonini ehggillashtiradi,chunki modullarni bittadan
o‘rnatish yo‘ki olib tashlash mumkin. DIMM moduli Pentium tizimlarida
xotira banki singari unumdorlikka ega.
Kesh –xotira
486-dan boshlab barcha protsessorlarda ichki kesh-xotirali nazoratchi
mavjud, 486DX protsessorlarda 8 Kbayt, zamonaviyroq rusumdagilarda esa
32,64
Kbayt hajmdadir. Kesh – ma’lumotlarni va dasturiy kodni vaqtincha saqlash
uchun mo‘ljallangan tez ishlaydigan xotira.
Ichki kesh-xotiraga murojat
kutish holatisiz ro‘y beradi, chunki uning tezligi imkoniyatiga mos keladi,
ya’ni birinchi bosqichli kesh –xotira protsessor chastotasida ishlaydi. Shunga
asosan, nisbatan sekin ishlovchi tizim xotirasi bilan ma’lumotlar almashishi
tezlashadi. Protsessor, xotiraning asosiy sohasidan ma’lumotlar yoki
navbatdagi dasturiy kod qismi kelib tushishini kutishi shart emas.
Kesh – xotirasiz bunday tanaffuslar tez-tez ro‘y berar edi. Zamonaviy
protsessorlar ichidagi kesh muhim ahamiyatga ega, chunki butun tizimda
protsessor bilan sinxron ishlaydigan xotiraning yagona tipi hisoblanadi.
Ko‘pchilik zamonaviy protsessorlsrida takt chastotasining ko‘paytuvchisi
qo‘llaniladi, bundan kelib chiqadiki, ular,
ulangan tizimli platalar
73
chastotasidan bir necha marta ortiq bo‘lgan chastotada ishlaydi. Masalan,
Pentium III protsessori ishlaydigan takt chastotasi (1 GGts), tizimli
plataning 133 MGts ga teng bo‘lgan takt chastotasidan etti yarim baravar
ortiq bo‘ladi. Operativ xotira tizimli plataga ulanganligi uchun, u ham faqat
133 MGts dan ortmaydigan takt chastotasida ishlay oladi.Bunday tizimdagi
xotiraning barcha turlaridan faqat ichki kesh 1 GGts dagi takt chastotasida
ishlashi mumkin.
Bu misolda ko‘rib chiqilgan 1 GGtsdagi Pentium III protsessori,
umumiy hajmi 32 bayt bo‘lgan ichki keshga ega.
Ichki qurilgan keshda zarur ma’lumotlar mavjud bo‘lmasa, protsessor
ikkinchi darajali kesh –xotiraga yoki bevosita tizimli shinaga murojat qiladi.
