Model bilan tajriba utkazishni rejalashtirish

20
urtacha kiymati vaktga boglik bulmaydi. Uning baxosi vakt katorining urtacha
kiymatiga tengdir. Ergodik ketma-ketlik uchun bu baxoning anikligi ulchashlar
soni N usgan sari oshadi.
Imitatsion tajriba natijalarini kayta ishlash. Statistik modellashtirishda
imitatsion tajriba utkazishda xar bir chikish xarakteristikasini kupdan-kup
kiymatlari ulchanadi. Bu tanlab olish natijalarini kelgusida kulay taxlil kilish va
kullash uchun ishlatiladi. Xolbuki chikish xarakteristikalari kupincha tasodifiy
kattaliklar yoki funksiyalar bulganliklari uchun ularni kayta ishlash matematik
kutilish, dispersiya va korrelyasion momentlarni xisoblash uchun ishlatiladi.
Stoxastik xarakteristikalar uchun nisbiy chastatalar chistogrammasini,
ya’ni taksimlanishni eppirik zichligini kurish mumkin. SHu maksadda
xarakteristikasini mumkin bulgan kiymatlar soxasini intervallarga bulinadi.
Tajriba vaktida ulchamlar natijasida xarakteristikasini xar bir intervalga tutash
sonlari aniklanadi va xamma ulchashlar soni xisoblanadi. Tajriba tugagandan
sung xar bir interval uchun xarakteristika tushgan sonlarini ulchashlarning
umumiy soniga va interval uzunligiga bulgan nisbati xisoblanadi. Tuzilgan
chistogramma uchun biror-bir nazariy taksimlanish konuniyatini tanlab olish
mumkin. Imitatsion tajriba ulchashlarini kayta ishlash jarayoni integral
xarakteristikalarni
xosil kilish uchun, ya’ni ma’lumotlarni sikish uchun
yunaltirilgan.
Xarakteristikalarni tizim parametrlariga boglikligini niklash. Statik
modellashtirish natijalari buyicha tizim xarakteristikalarini tizim parametrlari va
tashki ta’sirlarga boglanishini aniklash mumkin. Buning uchun korrelyasion
dispersion va regression usullardan foydalanish mumkin.
Korrelyasion usul yordamida ikkita va undan ortik tasodifiy kattaliklar
orasidagi boglanishni mavjudligini topish mukin. Bushliklik baxosi sifatida
korrelyasiya koefitsentidan foydalanish mumkin. Korrelyasiya koefitsenti ular
orasida chizikli boglanish borligini kursatadi va ular birgalikda normal konuniyat
buyicha taksimlangan buladilar. Agar korrelyasiya koefitsenti absalyut kiymati
buyicha 1 ga teng bulsa, taxlil etilayotgan kattaliklar orasida nostoxastik chizikli

21
boglanish borligini bildiradi. Agar 0 ga teng bulsa, boglanish mavjud bulmaydi.
Korrelyasiya koefitsentini oralik kiymatlari esa ogishi bulgan chizikli boglanish
borligiga yoki nochizikli korrelyasiya mavjudligini bildiradi.
Dispersion taxlildan chikish xarakteristikalari kiymatlariga turli faktorlarni
nisbiy ta’sir etish uchun aniklash uchun fodlanish mumkin. Bunda
xarakteristikani umumiy dispersiyasi kurilayotgan mos faktorlarga mos keladigan
kompanentalariga (tashkil etuvchilar) bulinadi. Ayrim komponentalarining
kiymatlari buyicha taxlil etilayotgan xarakteristikasiga bulgan u yoki bu faktorni
ta’sir etish darajasi tugrisida xulosa chikarish mumkin.
Agar tajribadagi xamma faktorlar mikdoriy bulsa, unda xarakteristikalar va
faktorlar orasidagi analitik boglanishni topish mumkin. Buning uchun regritsion
taxlil usullaridan foydalanish mumkin. Topilgan boglanish emperik model
deyiladi. Regretsion taxlil shundan iboratki, mustakil va mustakil bulmagan
uzgaruvchilar orasidagi munosabat tanlab olinadi, tajriba ma’lumotlari asosida
tanlab olingan munosabat parametrlari xisoblanadi va tajriba ma’lumotlarini
model bilan approksematsiya kilish sifati baxolanadi. Agar sifati konikarsiz bulsa,
boshka boglanish tanlab olinadi va bu protsedura takrorlanadi.
Modellashtirish natijalarini taxlil kilishga modelni uning parametrlari va
variatsiyasiga sezgirligi taxlil etish masalasi tegishlidir. Sezgirlikni taxlil etish
deyilganda 
tizimni 
ishlash 
jarayonini 
xarakteristikalarini 
parametrlarni
kiymatlarini mumkin bulgan ogishiga turguligini tekshirishdan iborat.
Modellashtirish natijalarini taxlil etish, modelni kupgina axboratli
parametrlari tuplamini aniklashtirishga yordam beradi. Natijada konseptual
modelni boshlangich kurinishini uzgartirishga olib keladi. Xarakteristika va
parametrlar orasidagi funksional boglanishni aniklash imkonini beradi va tizimni
analitik modelini yaratishda imkon beradi yoki samaradorlik kreteriyasini
koefitsentlarini aniklash imkonini tugdiradi.

Download