27
o‘zgarishiga ko‘rsatadigan Y reaksiyasining adekvatligida hisoblanadi. SHuning
uchun umumiy holda matematik model quyidagi funksiya bilan tavsiflanadi:
Y' = f(x'
1
,...,x'
n
,p
1
,...,p
m
),
(5)
bu erda
p
1
,...,p
m
– modelning ichki parametrlari bo‘lib, ular orginalning
parametrlariga adekvatdir.
O‘rganilayotgan ob’ektni matematik tavsiflash usullarining qo‘llanishiga
karab
matematik modellar analitik, imitatsiyali, mantiqiy,
grafikli, avtomatli va
shunga o‘xshash boshqa shakllarda bo‘lishi mumkin.
Matematik modellashtirishning bosh masalasi shundaki,
tuzilgan
matematik model real ob’ektning hisobga olinadigan faktorlari, parametrlari va
ba’holanayotgan xossasining
Y ko‘rsatkichi orasidagi munosabatlarni qanchalik
aniqlikda aks ettiradi, ya’ni (5) tenglama (4) tenglamaga qanchalik aniqlikda mos
keladi.
Ba’zan (5) tenglama aniq ko‘rinishda olinishi mumkin. Masalan,
differensial tenglamalar sistemasi ko‘rinishida
yoki boshka aniq matematik
munosabatlar ko‘rinishida hosil qilinishi mumkin.
Murakkabrok xollarda (4) tenglamaning ko‘rinishi noma’lum va
tadkikotchining vazifasi avvalo bu tenglamani topishdan iborat. Bunda
variatsiyalanuvchi
x'
1
,...,x'
n
, parametrlar tarkibiga barcha xisobga olinadigan
tashki faktorlar va o‘rganilayotgan ob’ektning paraametrlari kiradi, Izlanayotgan
parametrlar
hisobiga esa modelning p
1
,...,p
m
ichki parametrlari kiradi. Bu
parametrlar
x'
1
,...,x'
n
, faktorlarni
Y' ko‘rsatkich bilan haqiqatga eng yaqin
munosabat orqali bog‘laydi.
Bu
muammoni
hal
etish
bilan
tajriba(eksperiment)
nazariyasi
shug‘ullanadi. Bu nazariyaning
mohiyati shundan iboratki,
x'
1
,...,x'
n
parametrlar
va
Y' ko‘rsatkichning tasodifiy tanlab olingan kiymatlariga asoslanib, (5) funksiya
(4) real konuniyatni eng anik aks ettirishini ta’minlaydigan
p
1
,...,p
m
, parametrlarni
topish talab etiladi.
Download
