• 2. Masalani kanday matematik ifodalash(modellashtirish) mumkin
  • Kompyuterli modellashtirish



    bet14/141
    Sana15.01.2024
    Hajmi
    #138013
    1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   141
    Bog'liq
    KM majmua (1)

    makromodellashtirish

    tizimni yaxlit holda qismtizimlar darajasida
    modellashtirish va mikromodellashtirish – tizimni yoki qismtizimni tizim
    elementlari darajasida modellashtirish qaraladi.
    Har kanday matematik model anik farazlar asosida ishlaydi. Ularning
    bajarilmasligi ob’ekt haqida noto‘g‘ri xulosalarga olib kelishi mumkin. SHuni
    ta’kidlash lozimki, turli modellarning robastlik xossasi, ya’ni farazlarning
    bajarilmasligiga nisbatan turg‘unligi turlichadir. Robastlik xossasiga ega modellar
    asosida olingan xulosa va tavsiyalar qilingan farazlardan uncha katta bo‘lmagan
    chetlanishlarda ham to‘g‘riligicha qolaveradi. Modelning robastligi matematik
    modellarga qo‘yiladigan eng muxim talablardan biridir. Robastlik xossasiga ega
    modellarga misollar sifatida dispersion va regression taxlil modellarini keltirish
    mumkin.
    2. Masalani kanday matematik ifodalash(modellashtirish) mumkin?
    Model xakidagi boshlangiya ma’lumotlardan bizga shu narsa ma’lum
    bo‘ldiki, matematik model real dunyodagi yoki biror tadqiqotlar predmet
    sohasidagi ob’ektlar(hodisalar)ning qandaydir xossalarini o‘rganish maqsadida
    ularning matematika tilida tavsiflanishidan iboratdir. Tadkikotchi sub’ekt
    tomonidan ob’ekt obrazini muayyan formal(matematik) tizimlar yordamida
    qurish jarayonini umumiy holda tushinib olish uchun quyidagi vaziyatni
    qaraymiz.
    Faraz qilaylik ob’ekt bizni qiziqtiruvchi biror C
    0
    xossasaga ega. bo‘lsin.
    Bu xossani ifodalovchi matematik modelni hosil qilish uchun quyidagilar zarur:
    1. SHu xossa ko‘rsatkichini aniklash(ya’ni xossaning biror o‘lchamlar
    tizimidagi o‘lchovini aniqlash).
    2. S
    0
    xossa bilan qandaydir munosabatlar orqali bog‘langan S
    1
    ,...,S
    m,
    xossalar ro‘yxatini aniklash(ular ob’ekning ichki xossalari va ob’ektga ta’sir
    ko‘rsatuvchi tashki muhit xossalari bo‘lishi mumkin ).


    26
    3. Izlanayotgan Y
    ko‘rsatkichga ta’sir ko‘rsatadigan tashki muhit
    xossalarini tanlangan format tizimida x
    1
    ,...,x
    n
    taщqi faktorlar kabi, ob’ektning
    ichki xossalarini z
    1
    ,...,z
    r
    parametlar kabi ifodalash, xisobga olinmagan xossalarni
    esa xisobga olinmaydigan (w
    1
    ,...,w
    s
    ) faktorlar guruxiga kiritish kerak.
    4. Mumkin bo‘lgan holda ko‘rsatkich bilan barcha xisobga olinadigan
    faktorlar va parametrlar orasidagi munosabatni aniklash, matematik modelni
    qurish.
    Umumiy 
    ko‘rinishda 
    bunday 
    modellashtirish 
    sxemasi 
    1-rasmda
    ko‘rsatilgan.
    1-rasm. Real ob’ektni sub’ektiv kursatish kabi modellashtirish.
    1-rasmga ko‘rsatilgandek real ob’ekt uning xossalari ko‘rsatkichlari
    orasidagi kuyidagi funksional munosabat
    Y=f(x
    1
    ,...,x
    n
    ,z
    1
    ,...,z
    r
    ,w
    1
    ,...,w
    s
    ).
    (4)
    orkali xarakterlanadi. Ammo modelda ob’ekt-originalning faqat shunday
    faktor(omil) va parametrlari aks ettiriladiki, ular tadkik kilinayotgan muammoni
    hal etish uchun muhim ahamiyatga ega bo‘ladilar. Bundan tashkari o‘lchov
    asboblarining noaniqligi va ba’zi omillar to‘g‘risida ma’lumotlarning etishmasligi
    sababli muhim omil va parametrlarni aniqlashda albatta muayyan xatolikga yo‘l
    qo‘yiladi. SHu sababli matematik model o‘rganilayotgan ob’ekt xossalarining
    taqribiy ifodasi hisoblanadi. Matematik modelni o‘rganilayotgan

    Download
    1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   141