Jizzax Davlat
pedagogika
Universiteti
3 kurs sirtqi Matematika va
informatika yo’nalishi talabasi
Egamberdiyev Hoshim
ning
Kompyuterga
texnik xizmat
ko'rsatish
fanidan
Kompyuterning apparat
qismiga profilaktik xizmat
qanday amalga oshiriladi
mavzusidagi
Kompyuterning apparat qismiga profilaktik xizmat qanday amalga
oshiriladi.
Shaxsiy kompyuter ikkita tashkiliy qismlardan iborat. Bular: apparat
ta’minot (hardware) va dasturiy ta’minot (software) lardir.
Apparat ta’minoti — bu, birinchi navbatda kompyuterning asosiy texnik
qismlari va qo’shimcha (atrof) qurilmalaridir.
Dasturiy ta’minot kompyuterning ikkinchi muhim qismi bo’lib, u
ma’lumotlarga ishlov beruvchi dasturlar majmuasini va kompyuterni ishlatish
uchun zarur bo’lgan hujjatlarni o’z ichiga oladi. Dasturiy ta’minotsiz har qanday
kompyuter bamisoli bir parcha temirga aylanib qoladi.
Kompyuterning apparat va dasturiy ta’minoti orasida bog’lanish qanday
amalga oshiriladi?
Avvalo, ular orasidagi bog’lanish
interfeys
deb atalishini bilib olishimiz
lozim. Kompyuterning turli texnik qismlari orasidagi o’zaro bog’lanish - bu
apparat interfeysi, dasturlar orasidagi o’zaro bog’lanish esa -
dasturiy interfeys,
apparat qismlari va dasturlar orasidagi o’zaro bog’lanish -
apparat
-
dasturiy
interfeys
deyiladi.
Shaxsiy kompyuterlar haqida gap ketganda kompyuter tizimi bilan ishlashda
uchinchi ishtirokchini, ya’ni insonni (foydalanuvchini) ham nazarda tutish lozim.
Inson kompyuterning ham apparat, ham dasturiy vositalari bilan muloqotda
bo’ladi. Insonning dastur bilan va dasturni inson bilan o’zaro muloqoti —
foydalanuvchi interfeysi
deyiladi.
Endi kompyuterning dasturiy ta’minoti bilan tanishib chiqaylik. Barcha
dasturiy ta’minotlarni uchta kategoriya bo’yicha tasniflash mumkin:
— tizimli dasturiy ta’minot;
— amaliy dasturiy ta’minot;
— dasturlash texnologiyasining uskunaviy vositalari.
Tizimli dasturiy ta’minot (System software)
— kompyuterning va kompyuter
tarmoqlarining ishini ta’minlovchi dasturlar majmuasidir.
Amaliy dasturiy ta’minot (Aplication program paskage) —
bu aniq bir
predmet sohasi bo’yicha ma’lum bir masalalar sinfini yechishga mo’ljallangan
dasturlar majmuasidir.
Dasturlash texnologiyasining uskunaviy vositalari
— yangi dasturlarni
ishlab chiqish jarayonida qo’llaniladigan maxsus dasturlar majmuasidan iborat
vositalardir. Bu vositalar dasturchining uskunaviy vositalari bo’lib xizmat qiladi,
ya’ni ular dasturlarni ishlab chiqish (shu jumladan, avtomatik ravishda ham),
saqlash va joriy etishga mo’ljallangan.
Tizimli dasturiy ta’minot.
Kompyuter dasturlar ta’minotining to’plami quyidagi guruhlarga ajraladi:
- tizimli dasturlar – xilma-xil qo’shimcha ishlarni bajarishga imkon beradi,
masalan, kompyuterning ishlash jarayoni davomida nosoz qurilmalarni diagnostika
va nazorat qilish vositalari, ma’lumotlarning nusxalarini olib qo’yish, kompyuter
haqida ma’lumotnomalar berish, kompyuterni boshlang’ich ishga
tayyorlash va
hokazolar;
- amaliy dasturlar – foydalanuvchilarga zarur bo’lgan ishlarni bajarishga
imkon beruvchi dasturlar, matn tahrirchilari, jadval protsessorlari, rasmlar
chizishga imkon beruvchi dasturlar, informatsion massivlar va bilimlar bazalari
bilan ishlashga imkon yaratuvchi dasturlar va hokazolar.
- dasturlashtirish tizimlari yoki instrumental tizimlar – ular kompyuter uchun
yangi amaliy dasturlar yoki foydali ilovalar yozish uchun xizmat qiladilar.
Tizimli dasturlarga operatsion tizim, drayverlar, qobiq dasturlar va
operatsion qobiqlarni kiritish mumkin. Operatsion qobiqlar ishga tushiriladigan
dasturlar uchun quyidagi imkoniyatlarni yaratishi mumkin:
- grafik interfeys – ma’lumotlarni chiqarish va ular
bilan samarador
ishlashga imkon beradigan vositalar to’plamini hosil qilish mumkin, ya’ni alohida
turdagi menyular, darchalar, oynalar, ma’lumotnomalar va hokazolar;
- multidasturlashtirish – bir vaqtning o’zida bir qancha dasturlarni ishlatish
imkoniyati;
- dasturlararo ma’lumot almashinishnig kengaytirilgan vositalarini ishlatish.
Dastur ta’minoti ilmiy-texnik, iqtisodiy-statistik va
boshqa masalalarni
yechishda, shuningdek, boshqaruv ma’lumotlarini qayta ishlash uchun hisoblash
tizimlari qurishda EHM texnik vositalarining imkoniyatlarini ancha kengaytiradi.
EHM dastur ta’minotining asosiy funktsiyalari quyidagilardan iborat:
- dasturlashni avtomatlashtirish vositalari yordamida masalani EHMda
yechishga tayyorlash;
- operator bilan EHMning eng qulay ko’rinishlardagi aloqasini tashkil qilish;
- EHMni nazorat qilish, unga diagnoz qo’yish va yuzaga kelgan
nuqsonlarning kengayishiga yo’l qo’ymaslik.
EHMning dastur ta’minoti strukturasida dasturlashning modulli printsipi
amalga oshiriladi, bu printsip, odatda funktsional bog’liq bo’lmagan dasturlar yoki
ularning qismlari standart modullar ko’rinishida shakllanadigan va sozlanadigan
bo’lishini talab qiladi. Bunday struktura yoki ularning o’rnini almashtirish, yoxud
qo’shimcha modullar kiritish yo’li bilan EHMning dastur ta’minotini nisbatan
oddiy kengaytirish va takomillashtirish imkonini beradi.
EHM dastur ta’minotining eng muhim tarkibiy qismi, operatsion tizim bo’lib,
u turli rejimlarda EHMning eng samarali ishlashini, shuningdek, masalani EHMda
yechishga tayyorlashdagi mehnat sarfining kamayishini ta’minlaydigan dasturli
vositalar majmuidan iborat.
EHM funktsional maqsadiga bog’liq holda kompleks monitor imkoniyatlari
foydalanuvchi tomonidan displey kiritiladigan katta sonli bo’lmagan oddiy
buyruqlarning bajarilishidan tortib, to aniq vaqt davomida
har xil qurilmalar bilan
boshqarishgacha o’zgarib turadi. Monitorning odatdagi vazifasi xususiy EHM
bilan foydalanuvchi o’rtasida o’zaro aloqadorlikni tashkillashtirish, resurslar
taqsimlashni boshqarish va xususiy EHM faoliyatida talab etilgan rejimni
ta’minlash, tizimli va boshqa dasturlarni ishga tushirish va bajarilishini nazorat
ostiga olish, ma’lumotlar almashinish jarayonning bajarilishini boshqarishdir.
Tizimli dasturlar va ma’lumotlar guruhiga tashqi tashuvchilarga xizmat
qiluvchi dasturlar, servis dasturlar va dasturlar kutubxonasi kiradi.
Axborotlarning tashqi tashuvchilarga xizmat ko’rsatadigan dasturlar
tashuvchilardagi mavjud axborotlarni tenglashtirish va nazorat qilishga,
shuningdek, tashuvchilar va alohida fayllar bilan boshqa jarayonlarni bajarishga
tayyorlash, saqlashni tashkillashtirish va dasturlarni qo’llash ishlarini
yengillashtiradi. Ular o’zlarining funksional maqsadlari nuqtai-nazaridan turli-
tumandir, lekin qoidaga ko’ra, ularning tarkibida matnni tahrirlash dasturlari va
kutubxonalar bo’ladi. Displeydan yoki boshqa bir qancha tashuvchilardan
kiritilayotgan matnlar tahrir dasturlari orqali xususiy EHMning operativ yoki
tashqi xotirasiga
yoziladi, bunda ular maxsus tahrir buyruqlari yordamida
o’zgartirilishi mumkin. Ko’plab tahrir dasturlari mavjud, ular bir-biridan
bajaradigan imkoniyatlari bilan farqlanadi va matnlarda o’zgarishlar qilish uchun
ishlatiladi.
Tizimli dasturiy ta’minot (TDТ) quyidagilarni bajarishga qaratilgan:
— kompyuterning va kompyuterlar tarmog’ining ishonchli va samarali
ishlashini ta’minlash;
— kompyuter va kompyuterlar tarmog’i apparat qismining ishini tashkil
qilish va profilaktika ishlarini bajarish.
Tizimli dasturiy ta’minot ikkita tarkibiy qismdan —
