Neft va gaz insoniyatga juda qadimdan ma’lum boMib, ulardan
olinadigan mahsulotlaming xalq xo'jaligidagi iste’mol qilish o ‘mi
hamda ularga boMgan ehtiyoj yil sayin ortib borgan.
0 ‘zbekistonda qadim zamonlardayoq neftdan foydalanib kelingan.
Neftning o'ziga xos o ‘tkir hidi tufayli qishloq xo‘jaligi zararkunan-
dalariga qarshi kurashda undan foydalanilgan.
Neftdan dori-darmon
tayyorlash maqsadida Abu Ali ibn Sino neftni haydashga oid tajribalar
o ‘tkazgan. Xorazrn geografigi Bakrom (XIII asr) Bakudagi neftni
haydash texnologiyasi haqida birinchi boMib eslatib o ‘tadi. Shuning
uchun ham neft va uni qayta ishlash 0 ‘zbekistonda
eng qadimiy
tarmoqlardan biridir. 0 ‘zbekistonda neft qazib chiqarish 1876-yildan
boshlangan. Farg'onaning Qamishboshi qishlog'ida rus tadbirkori
D.P. Petrov tomonidan XIX asming 80-yillari boshida 25 metrgacha
burg‘ilangan 2 ta quduqning har biridan kuniga 10 pud (160 kg) gacha
neft qazib olgan. 1880-1883-yillar davrida bu quduqlar soni 4 taga
yetgan. Quduqlar zarbali usul bilan kovlangan.
Ulaming devorlari taxta
bilan qoplangan va neft maxsus uzun chelaklar (qovg'alar) yordamida
tortib olingan. Ba’zi m a’lumotlarga muvofiq bunday quduqlardan
kuniga 5-10 tonnagacha neft olingan.
Rus tadbirkori D.P. Petrov 1885-yilda Sho‘rsuvda ikkita quduq
qazdirgan va ulardan kuniga 400-500
kg neft olingan, undan maxsus
qozonda kerosin va qoramoy ajratib olina boshlangan. Aynan, shuning
uchun ham manbalarda 0 ‘zbekistonda neft sanoatining boshlanishi
1885-yiIdan deb ko‘rsatilgan.
0 ‘zbekistonda dastlabki neft koni 1904-yilda
ochilgan boMib, u
Farg‘ona vodiysidagi Chimyon neft konida 278 m chuqurlikdan (avvalgi
Vankovsk) qazib olingan. Undan kuniga qariyb 130 tonna neft otilib
chiqqan. 0 ‘sha yili Oltiariq temir yo‘li stansiyasi yaqinida neftni qayta
ishlash zavodi ishga tushirilgan. 0 ‘zbekistonda neft sanoatining paydo
bo'lishi shu sanadan boshlanadi degan fikrlar ham mavjud.
Qayta
ishlangan neftdan asosan kerosin olingan. Kerosin va qoldiq qoramoy
aravalarga va tuyalarga yuklanib, 0 ‘rta Osiyo, Afg'oniston, Xitoy
bozorlarida,
Toshkent,
Andijon, Q o‘qon paxtani qayta
ishlash
zavodlariga, moyjo‘vozlarga va aholiga sotilgan. Neft qoldiqlari temir
yo‘l taransportida yoqilg‘i sifatida ishlatilgan. Keyinroq Farg'ona
botig‘ida bir nechta konlar ochilgan (Chimyon yonidagi Yorqo‘ton va
Moylisoy maydonlarida), Chimyon-Oltiariq neft quvuri qurilgan. neftni
