|
Kuchlanish va tok manbalari sxema va uning topologik shakllari
|
| bet | 1/4 | | Sana | 23.02.2024 | | Hajmi | 1.58 Mb. | | #161364 |
Bog'liq KUCHLANISH VA TOK MANBALARI SXEMA VA UNING TOPOLOGIK SHAKLLARI 6- mavzu. Ikki taktli chiqish kaskadlari, 7-lab, Dasturiy injiniring 5-21 nazoart ishi 1 semestr, Mavzu Ta`lim texnologiyasi tuzilishini tushuntirish, Simsiz aloqa kanallari, @bankirkundaligi, 01.1. Свод пахта терим 22.10.2023 й, 1-mavzu, Document-WPS diplom, (2 Nusxa) Adam Smit asarlarida klassik maktab g`oyalarining yanada rivojlantirilishi., Kozim Mazbudov, final for students, uslubchining-liderlik-va-rahbarlik-xususiyatlari, 1-Mavzu, CHIQISH KASKADLARNI TIJAMKOR RIJIMLARDA ISHLASHI
KUCHLANISH VA TOK MANBALARI SXEMA VA UNING TOPOLOGIK SHAKLLARI
Reja:
1. Tok, kuchlanish, quvvat kuchaytirgichlari.
2. Koʻp kaskadli kuchaytirgichlar.
Magnitli bir va ikki taktli kuchaytirgichlar.
Elektromashinali kuchaytirgichlar.
Tayanch so’z va iboralar: kuchaytirgich, quvvat, kaskad, takt, elektromashina, magnitli kuchaytirgich,
Doimiy tok kuchaytirgichlari(DTK) – vaqt bo’yicha juda sekin o’zgaradigan signallarni kuchaytirish uchun mo’ljallangan kuchaytirgichlardir. Shuning uchun doimiy tok kuchaytirgichlari 1-rasmda ko’rsatilgan ko’rinishdagi amplituda-chastota xarakteristikaga ega.
.
Bunday kuchaytirgichni yuklama, signal manbasi va kaskadlar orasidagi aloqa bevosita bo’lishi zarur, ya’ni kuchaytirgich kaskadlarining moslashtirish elementlari sifatida reaktiv elementlar(transformatorlar va kondensatorlar) qo’llanilmasligi mumkin, bu f=0 bo’lganda Ku=0 bo’lgan amplituda-chastota xarakteristikani ta’minlaydi. DTK ni ikki kaskadli kuchaytirgich misolida ko’ramiz
Kuchaytirgich sxemasida qo’shni kaskadlar tranzistorlarining kollektor va bazalari bevosita ulangan. Kuchaytirgichning kirish zanjiriga kirish signali manbasi bilan kirish kompensatsiyalovchi kuchlanish Ekomp manbai ketma-ket ulangan.
Kuchlanish kuchaytirgichi.
3-rasm. Kuchlanish kuchaytirgichida transiztorning ishlatilishi: (a) oddiy sxema, (b) aralash sxema.
Elektron sxemalarda signallar doimiy yoki o’zgaruvchan bo’lishi mumkin. Bunday qurilmalar, masalan mikrofon o’zgaruvchan kuchlanish hosil qiladi, hosil bo’lgan kuchalnish kuchaytirilish zarur. Ba’zi signal manbalari, masalan fototranzistor va ba’zi detektorlar tok manbalari bo’lishi mumkin, bundan tashqari kuchlanishga ham o’zgartiradi.
Quvvat kuchaytirgichi
Garmonik signallarning quyi chastotali quvvat kuchaytirgichlari istalgan tizimning zaruriy elementi bo’lib hisoblanadi
Bunday kuchaytirgichlarning asosiy parametrlaridan biri quvvat bo’yicha kuchaytirish koeffitsientidir. Koeffitsient yuklama qarshiligiga va kirish qarshiligiga bog’liq, shuningdek ta’minot kuchlanishi o’zgarishiga ham bog’liq. Chastota ishchi diapasoni – kuchaytirish koeffitsienti o’zgatmas qoladigan kuchaytirish chastotalar yo’lagi(oralig’i). Quyi chastotali kuchaytirgichlar uchun qanoatlatiruvchi sifatdagi ishchi diapazon 16Gs dan 20Gs gacha
Transformatorsiz quvvat kuchaytirgichi 4-rasmda ko’rsatilgan. Bunday kuchaytirgichlar uchun yuklamadagi quvvat Pyu=10Vt, yuklama qarshiligi Ryu=8Om, chastota polosasi(yo’lagi, oralig’i) quyi chegarasi fq=250Gs dan yuqori chegarasi fyu=10 000 Gs gacha, garmonikalar koeffisienti Kg=10%
Ko‘pincha avtomatik nazorat va boshqarish, radioo‘lchash sistemalari kabi radioelektron qurilmalarda tok kuchi va kuchlanishning o‘ta sust (Gersning bo‘laklariga teng chastotali) o‘zgarishlarini kuchaytirish talab qilinadi. Bunday tebranishlarni kuchaytirish uchun qo‘llaniladigan kuchaytirgichning o‘tkazish sohasi noldan ( ) boshlanishi kerak. Shunga ko‘ra o‘tkazish sohasi dan biror в qiymatgacha yetadigan past chastotali kuchaytirgich - o‘zgarmas tok kuchaytirgich deb ataladi.
O‘zgarmas tok kuchaytirgichning xarakterli belgisi shuki, ularda tashqi nagruzka zanjiriga kuchaytirilgan tebranishning ham o‘zgarmas, ham o‘zgaruvchan tashkil etuvchisi uzatiladi. Shuning uchun bog‘lovchi zanjirning o‘tkazish sohasi quyi chastota tomonidan chegaralanmagan bo‘lishi kerak. Bu degan so‘z, yuqorida ko‘rilgan kuchaytirgichlaridagi kabi kaskadlar orasida ajratuvchi kondensator yoki transformatorlardan foydalanish mumkin emas. O‘zgarmas tok kuchaytirgichning kaskadlari o‘zaro galvanik bog‘lanishda bo‘ladi. Uning eng sodda usuli bir kaskadning chiqishini keyingi kaskadning kirishiga bevosita tutashtirishdir. Lekin bunday ulanish har bir kaskadning o‘zgarmas tok bo‘yicha ish rejimini o‘zgartirib yuboradi. Shuning uchun ularni moslash chorasi ko‘rilishi shart. Ulardan biri sxemaga tok bo‘yicha manfiy teskari bog‘lanish kiritishdir. 1- rasmda ikki kaskadli o‘zgarmas tok kuchaytirgichning sodda sxemasi ko‘rsatilgan.
1-rasm. O‘zgarmas tok kuchaytirgich.
Unda Т1 tranzistorning kollektori Т2 tranzistorning bazasi bilan bevosita tutashtirilgan. Shuning uchun ularning potensiallari o‘zaro teng bo‘ladi. Bazalarga beriladigan siljitish kuchlanishi esa son jihatdan kollektor kuchlanishi bilan keyingi kaskadning emitter kuchlanishi ayirmasiga teng. Masalan, Т2 tranzistor uchun Uб2=Uк1-Uэ2 Unda Uэ2=Iэ2 Rэ2 va hakozo. Shuning uchun baza kuchlanishining kerakli qiymatini Rэ rezistor qarshiligini o‘zgartirib tanlash mumkin. Lekin bazadagi siljitish kuchlanishining qiymati katta emas(voltning bo‘laklari), ya’ni Uк Uб. Shuning uchun tarmoqlardagi tok Iэ1=Iэ2 bo‘lishi uchun Rэ ni orttirish, Rк ni kichraytirish kerak. Ikkala holda ham kuchaytirish koeffitsiyenti kichrayadi. Chunki Rк ning kichrayishi kuchaytirish koeffitsiyentini bevosita kichraytirsa, Rэ ning ortishi tok bo‘yicha manfiy teskari bog‘lanish chuqurligini orttiradi. Demak, umumiy kuchaytirishni orttirish uchun kaskadlar sonini ko‘paytirish maqsadga muvofiq emas.
O‘zgarmas tok kuchaytirgichning asosiy kamchiligi ishining nostabilligidir. Manba kuchlanishining o‘zgarishi, sxema elementlarining o‘zgarishi va boshqalar kuchaytirgichning ichki zanjiridagi tok kuchi va kuchlanishni o‘zgartiradi. Bu o‘zgarish kuchaytirish pog‘onalarida kuchaytirilib, kirish signali ta’sir etmaganda ham kuchaytirgichning chiqishida biror o‘rtacha miqdor atrofida o‘zgarib turadigan kuchlanishni hosil qiladi. Past chastotali kuchaytirgichlarda bu kuchlanish kuchaytirish stabilligiga ta’sir etmaydi. Ammo o‘zgarmas tok kuchaytirgichlarida ularning ta’siri kuchli bo‘ladi. Kuchaytiriladigan signalning kattaligi va tabiati shu o‘zgarishlarga o‘xshash bo‘lganligi uchun foydali signalni ulardan farqlash qiyin bo‘lib qoladi. Signal kuchlanishiga bog‘liq bo‘lmagan holda chiqish kuchlanishining vaqt bo‘yicha o‘z-o‘zidan o‘zgarishi kuchaytirgich nolining og‘ishi – dreyfi deb ataladi.
Nolning dreyfi vaqt birligi ichida ichki o‘zgarishlari hisobiga kuchaytirgichning chiqishida hosil bo‘ladigan kuchlanishni hosil qilaoladigan kirish kuchlanishiga son jihatdan teng kuchlanishdir.(uning kattaligi soatiga bir necha millivoltgacha yetishi mumkin). Uni keltirilgan dreyf deb ataladi.
Keltirilgan dreyf kuchaytirgichning sezgirligini ifodalaydi. Uni aniqlash uchun dreyf kuchlanishi Uдчиқ ni (kuchaytirgichning kirish klemmalari qisqa tutashtirilgan holda olingan) kuchaytirish koeffitsiyentiga bo‘lish kerak.
Dreyfni kamaytirish uchun kuchaytirgich sxemasida turg‘un ishlaydigan elementlardan foydalaniladi; ta’minlash manbalari turli stabilizatorlar yordamida stabillanadi.
Ko‘rib chiqilgan o‘zgarmas tok kuchaytirgich bevosita kuchaytirishli kuchaytirgich deb ataladi. Uning kamchiliklarini kamaytirish uchun ko‘priksimon – balans sxemaga o‘tiladi. Ularga defferensial va operatsion kuchaytirgichlar misol bo‘ladi.
|
| |
